Κορονοϊός, κορωνοϊός ή κοροναϊός; - "Μάχη" για την ορθογραφία

Γλωσσικό πρόβλημα ανέκυψε πίσω από την επιδημία που έχει ξεσπάσει με επίκεντρο την Κίνα καθώς στην Ελλάδα δεν ξέρουμε αν θα το γράφουμε &...

Γλωσσικό πρόβλημα ανέκυψε πίσω από την επιδημία που έχει ξεσπάσει με επίκεντρο την Κίνα καθώς στην Ελλάδα δεν ξέρουμε αν θα το γράφουμε "κορονοϊός" ή "κοροναϊός" ή "κορωνοϊός".
Μάλιστα, για το θέμα διαφωνούν και οι γλωσσολόγοι καθώς ο καθένας έχει τη δική του θεωρία για τη ρίζα και την προέλευση της λέξης.
Έτσι, λοιπόν, ο καθηγητής Γλωσσολογίας κ. Γιώργος Μπαμπινιώτης, θέτει το ερώτημα "κορωνΑϊός ή κορωνΟϊός ή κορωνιός; Και: κορώνα ή κορόνα;" και ο ίδιος δίνει σε ανάρτησή του στο facebook αλλά και στην ιστοσελίδα του, την εξής απάντηση: "Ο κινεζικός ιός —μακριά από μάς— είναι σωστό να ονομάζεται κορων-ιός, επειδή το β΄ συνθετικό αρχίζει από φωνήεν (πβ. μεγαλ-έμπορος, αχυρ-άνθρωπος, πέντ-αθλο).
Επειδή όμως, αν γραφεί έτσι, μπορεί να προφέρεται με συνίζηση (συμπροφορά) τής ληκτικής συλλαβής κο-ρω-νιός (πβ. πα-λιός, Ρω-μιός) σαν να κατάγεται από την Κορώνη!..., για λόγους «προφύλαξης» είναι προτιμότερο να σχηματισθεί με το συνδετικό φωνήεν -ο- που έχουν τα περισσότερα σύνθετα, όταν το β΄ συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο:
κορων-ο-ϊός, όπως παιδ-ό-τοπος, ειρην-ο-ποιός, καρδι-ο-γράφημα"
Και προσθέτει και το εξής:
"κορόνα ή κορώνα;
κορώνα ΕΤΥΜ. αντιδάνειο, μεσν. < ιταλ. < λατ. corona «στεφάνη» < αρχ. κορώνη «κουρούνα – κυρτό ή καμπύλο αντικείμενο» [ήδη ομηρικό].
Άρα είναι προτιμότερη η γραφή κορώνα (με -ω-), η οποία υπενθυμίζει την ετυμολογική της αρχή, αντί τής συνήθους γραφής κορόνα".

Σε νεότερη ανάρτησή του υπό τον τίτλο "Μιλούν… «Κινέζικα» για τον ιό!" στην προσωπική του ιστοσελίδα ο κ. Μπαμπινιώτης επανήλθε στο θέμα και επεσήμανε: "Μερικοί φίλοι σε τηλεοπτικούς σταθμούς μας εξακολουθούν να μιλούν «Κινέζικα» για τον κινεζικό ιό... Χρησιμοποιούν δηλαδή από την ξενική ονομασία τού ιού ως corona-virus τον κακομεταφρασμένο (ανελλήνιστο και κακόηχο) όρο κορονα-ϊός (γραμμένο μάλιστα με -ο- : κορόνα)!
Εξήγησα σε άλλη ανάρτησή μου εδώ στο ΦΒ ότι, κατά τους κανόνες των συνθέτων λέξεων τής Ελληνικής, ορθός είναι ο τύπος: κορωνο-ϊός
Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό αυτό, ας θυμηθούμε σύνθετα παραπλήσια τού κορώνα, σύνθετα των εικόνα, βελόνα, σταγόνα:
εικόνα → εικον-ο-λήπτης, εικον-ο- γράφος, εικον-ο-λάτρης
βελόνα → βελον-ο-θεραπεία, βελον-ο-θήκη
σταγόνα → σταγον-ό-μετρο
άρα και κορώνα → κορων-ο-ϊός
Αν ήταν ορθό το κορωνα-ϊός, θα λέγαμε *εικονα-λήπτης, *βελονα-θεραπεία, *σταγονά-μετρο κτ.ό. Ὅπερ ἄτοπον!"
Από την πλευρά του, σε άρθρο του στην προσωπική του ιστοσελίδα, ο συγγραφέας Νίκος Σαραντάκος δίνει τη δική του θεωρία σημειώνοντας χαρακτηριστικά:

Τα νέα από την Κίνα είναι ανησυχητικά, καθώς ο αριθμός των νεκρών από την νέα ασθένεια έχει φτάσει τους 17 και τα κρούσματα αρχίζουν να εξαπλώνονται στις γειτονικές χώρες αλλά έφτασαν και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αρχές έβαλαν σε καραντίνα την πόλη Γουχάν (Wuhan) και άλλες δύο γειτονικές πόλεις, και πριν ανασηκώσετε αδιάφορα τους ώμους να πούμε ότι η Γουχάν έχει κάπου 11 εκατομμύρια κατοίκους, περισσότερους από την Ελλάδα.

Στην Ελλάδα όμως είμαστε αρκετά μακριά προς το παρόν, οπότε αυτό που μας απασχολεί, αν δεν έχουμε δικούς μας ανθρώπους εκεί, είναι κάτι πολύ πιο ανώδυνο, πώς δηλαδή θα πούμε τον ιό της Γουχάν, που έχει θέσει σε συναγερμό τις κινεζικές αρχές αλλά και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Το αγγλικό όνομα είναι coronavirus. Λέγεται έτσι επειδή, αν τους κοιτάξουμε στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, φαίνονται σαν να εχουν ένα είδος στεφάνης ή στέμματος, όπως στην εικόνα που συνοδεύει το άρθρο. Αυτό το corona του αγγλικού όρου είναι παρμένο από τα λατινικά όπου corona είναι, όχι απρόσμενα, το στέμμα, αυτό που εμείς λέμε κορόνα.

Κορόνα και οχι κορώνα που το γράφαμε παλιότερα διότι πρόκειται για δάνειο, ή μαλλον για αντιδάνειο, αφού το λατινικό corona ανάγεται στο αρχαίο «κορώνη» που ήταν αφενός η κουρούνα και αφ’ετέρου ένα κυρτό ή καμπύλο αντικείμενο.

Δεν το είπαμε «στεμματοϊό» όσο είχαμε καιρό, όχι πως θά’ταν καλύτερο, οπότε χρειάστηκε να εισάξουμε (σικ, ρε) και να εξελληνίσουμε τον διεθνή όρο -ίσως και καλύτερα για να καταλαβαίνουμε περί τίνος πρόκειται. Οπότε, το λέμε «κορονοϊός» ή «κοροναϊός» και μας βασανίζει το δίλημμα. Το ΜΗΛΝΕΓ καταγράφει και τους δυο όρους σε έναν κάπως σχοινοτενή ορισμό. (Άλλο λεξικό δεν έχει τον όρο).

Εφόσον η λέξη είναι σύνθετη από το «κορόνα» και το «ιός» ο τύπος «κορονοϊός» φαίνεται ο αναμενόμενος, αν σκεφτούμε πως στα ελληνικά το συνδετικό φωνηεν είναι συνήθως το -ο- ακόμα κι όταν το πρώτο συνθετικό τελειώνει σε -α. Για να δανειστώ τα παραδείγματα από τον Νίκο Λίγγρη κι ένα παλιότερο νήμα της Λεξιλογίας, θάλασσα + ταραχή > θαλασσοταραχή, κάρτα + τηλέφωνο > καρτοτηλέφωνο.

Οπότε, την κλείσαμε τη βαλίτσα;

Μπα, πού τέτοια τύχη.

Καταρχάς, η χρήση του συνδετικού -ο- δεν είναι απαράβατος κανόνας. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε πρώτο συνθετικό σε α- που διατηρείται μετά τη σύνθεση. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση η αγορά, που δίνει «αγοραφοβία», «αγοραπωλησία» και «αγορανομία». Θα μου πείτε, το κάνουμε από προφύλαξη για να μην πάει το μυαλό μας στο αγόρι, και σκεφτούμε ότι φοβόμαστε, πουλάμε ή αστυνομεύουμε αγόρια. Έστω, αν και η αγορανομία είναι αρχαία, τότε που δεν υπήρχε λέξη «αγόρι».

Όμως έχουμε κι άλλα παραδείγματα, π.χ. από την αγγελία τον αγγελιαφόρο, που είναι επίσης αρχαία λέξη (ο αγγελιοφόρος είναι νεότερος τύπος) ή από τη γενεά τη γενεαλογία -κι αυτή με αρχαία διαπιστευτήρια.

Έπειτα, προκειμένου για τους ιούς, το a συνήθως διατηρείται. Πάλι από το άρθρο της Λεξιλογίας αντιγράφω:

arenavirus = αρεναϊός (στα αγγλικά υπάρχει και arenovirus)

human papillomavirus = ιός ανθρώπινων θηλωμάτων, παπιλομαϊός ανθρώπου
papovavirus = παποβαϊός
picornavirus = πικορναϊός
togavirus = τογκαϊός

Σωστά παρατηρεί ο Λίγγρης πως όταν το πρώτο συνθετικό είναι ντιπ καταντίπ ξένο, εξωτικό, δεν ενοχλεί καθόλου η διατήρηση του α στην ελληνική λέξη, ενώ όταν μας είναι οικείο (κορόνα, αρένα) κάπως περισσότερο θέλουμε να βάλουμε συνδετικό το -ο-.

Κακά τα ψέματα, όμως, η επιρροή του coronavirus, του αγγλικού τύπου, είναι δυσκολομάχητη. Και ενώ θα περίμενε κανείς ότι οι ειδικοί θα είχαν υιοθετήσει τον τύπο «κορονοϊός», στα ειδικά συγγράμματα αλλά και στα ιατρικά λεξικά (Dorland, ΙΑΤΡΟΤΕΚ) επικρατούσε ο τύπος «κοροναϊός» ήδη από τη δεκαετία του 1990, τότε που ο ιός ήταν γνωστός μόνο σε ελάχιστους.

Το 2014 που είχαμε την προηγούμενη εμφάνιση επιδημίας με κορονοϊό, και που είχαμε συζητήσει ξανά το θέμα, το αμαρτωλό ΚΕΕΛΠΝΟ υιοθέτησε τον τύπο «κοροναϊός» και μαζί του οι περισσότεροι δημοσιογράφοι. Τότε πέρασε ο όρος από το γκέτο των ειδικών στο ευρύτερο κοινό, οπότε σήμερα αν δούμε το γκουγκλ υπερτερεί σαφως ο τύπος «κορονΑϊός».

Όσοι δεχόμαστε το επιχείρημα για το συνδετικό φωνήεν, μπορούμε να δώσουμε μάχη οπισθοφυλακών και να επιμένουμε στον κορονΟϊό. Ακόμα είναι δεκτοί και οι δύο τύποι, όποιον προτιμάει ο καθένας. Αλλά κατά πάσα πιθανότητα, τελικά ο κορονΑϊός θα επικρατήσει. Αν και ελπίζουμε να μην έχουμε πολλές ευκαιρίες να χρησιμοποιήσουμε τον όρο" αναφέρει αναλυτικά ο Νίκος Σαραντάκος.