Ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο: Είναι εφικτή η υπεράσπιση των κοιτασμάτων; Η Στρατιωτική Αντιπαράθεση. Οριοθέτηση και Συμμαχίες.

Του Νικολάου Παούνη, Βαλκανιολόγου, Διεθνολόγου Msc Ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι εφικτή η υπεράσπιση των κοιτασμάτων; Η ...

Του Νικολάου Παούνη, Βαλκανιολόγου, Διεθνολόγου Msc

Ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι εφικτή η υπεράσπιση των κοιτασμάτων; Η Στρατιωτική Αντιπαράθεση. Οριοθέτηση και Συμμαχίες.

1). Τρέχουσα Κατάσταση

Την τελευταία διετία βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη οι ενεργειακές επενδύσεις στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου, κυρίως ως εναλλακτικές (και παράλληλα ανταγωνιστικές) πηγές προμήθειας προς το ρωσικό μονοπώλιο. Η Κυπριακή Δημοκρατία αδειοδότησε θαλάσσια τεμάχια νοτίως της επικράτειας της, και η Τουρκία εξαρχής εξέφρασε την αντίθεση της στις «μονομερείς» ενέργειες της Λευκωσίας. Σύμφωνα με την Τουρκία, στο νησί της Κύπρου υφίστανται δύο κρατικές οντότητες, η Τουρκική Δημοκρατία της Β. Κύπρου έχει λόγο στο σύνολο της κυπριακής ΑΟΖ, και επομένως η Άγκυρα αντιλαμβάνεται ως «πρόκληση» οποιαδήποτε μη προσυμφωνημένη ενέργεια στο διεθνές πεδίο. Στην πιθανότητα εκμετάλλευσης των υφιστάμενων ενεργειακών πόρων, η Λευκωσία αγνόησε τις τουρκικές αιτιάσεις, συνεπώς ήταν θέμα χρόνου να υπάρξει κάποιας μορφής αντίδραση. Τον Φεβρουάριο του 2018, η Άγκυρα εξέδωσε NAVTEX με την οποία ακύρωσε ουσιαστικά τις δραστηριότητες του ιταλικού γεωτρύπανου Saipem 12000 (ENI) στο θαλάσσιο οικόπεδο υπ.αρ. 3 (θέση «Σουπιά»). Στην επίμαχη περιοχή έσπευσαν μονάδες του Πολεμικού Ναυτικού της Τουρκίας, προς εφαρμογή της NAVTEX.[1]

Η Τουρκία είθισται να χρησιμοποιεί ως εργαλείο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, τη λεγόμενη «στρατιωτική διπλωματία», δηλαδή την πραγματοποίηση αποστολών εξύψωσης του στρατιωτικού γοήτρου μέσω της δέσμευσης αμφισβητούμενων περιοχών για υλοποίηση ασκήσεων και παράλληλα την έμπρακτη αμφισβήτηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, αποστολές προβολής σημαίας κ.α.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα η κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο οξύνθηκε επικίνδυνα, εξαιτίας της εξόδου του ερευνητικού σκάφους Barbaros, και της προγραμματισμένης γεώτρησης από το πλωτό γεωτρύπανο Fatih. Το ερευνητικό Barbaros έπλευσε περίπου 150 ν.μ. νοτιοδυτικά της Κρήτης, σε μια περιοχή πλησίον του οικοπέδου υπ.αρ. «6» και εντός της μη οριοθετημένης ελληνικής ΑΟΖ (κατόπιν δέσμευσης της περιοχής με NAVTEX)[2]. Το σκάφος Barbaros έπλευσε επίσης στα όρια των Οικοπέδων 4 και 5, ήτοι 94 ν.μ. δυτικά της Πάφου. Είναι πασιφανές ότι η Τουρκία επιθυμεί να “γκριζάρει” την περιοχή, να δημιουργήσει αβεβαιότητα και ανασφάλεια στις εταιρείες ανάθεσης των εξορυκτικών δραστηριοτήτων (θεμιτή τυχόν αποχώρηση), και ενδεχομένως να ακυρώσει τις συναφθείσες συμφωνίες στο πλαίσιο των περίφημων «τριμερών».

2). Ελληνική Αντίδραση.

Η Ελλάδα αντέδρασε στις τουρκικές κινήσεις αποστέλλοντας στην περιοχή μια φρεγάτα κλάσης «S», (τέως F-824 Bloys van Treslog, έτος ναυπήγησης 1980), για να αντιμετωπίσει την τουρκική προκλητικότητα. Το ερευνητικό Barbaros Hayreddin Pasa, συνοδεύονταν από την Φρεγάτα «F-491 Giresun» (κλάσης «Oliver Perry») και την ομοιότυπη «F-490 Gaziantep», με ικανότητα μεταφοράς πολλαπλάσιου πυραυλικού αποθέματος! Δηλαδή, ενώ η ελληνική Φ/Γ μεταφέρει 8 αντιπλοϊκούς πυραύλους Harpoon (περίπου 120 km εμβέλεια βολής) και μόλις 8 αντιαεροπορικούς Sea Sparrow (εμβέλεια 19 km), κάθε τουρκική Φ/Γ αντιπαρατάσσει ισάριθμα (8) RGM-84 Harpoon, και 72 αντιαεροπορικούς πυραύλους: 40 SM-1MR (εμβέλεια 60 km), 32 RIM-162 (εμβέλεια 50 km). Τα τουρκικά σκάφη διασφαλίζουν τη λεγόμενη «αεράμυνα περιοχής», εν αντιθέσει με το ελληνικό σκάφος το οποίο είναι ικανό για «άμυνα σημείου», διαθέτουν το σύγχρονο σύστημα διοίκησης μάχης genesis, και αρτηρίες μεταφοράς δεδομένων. Η Φ/Γ «Σαλαμίς» η οποία έσπευσε να αντικαταστήσει τη «Νικηφόρος Φωκάς», αφενός μεν διαθέτει πιο προηγμένα ηλεκτρονικά σε σχέση με το τουρκικά σκάφη, αφετέρου υστερεί στον ίδιο βαθμό σε όγκο οπλισμού. Επιπλέον αντιμετώπισε πρόβλημα λογιστικής μέριμνας, ενδεικτικό του βαθμού που η οικονομική κρίση επηρέασε τις ένοπλες δυνάμεις.[3]

3). Επιχειρησιακά Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα «Αντιμαχομένων».

Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό την εποχή της κρίσης έχασε μεγάλο μέρος των πλεονεκτημάτων που διέθετε, κατόπιν απόσυρσης και μη αντικατάστασης κρίσιμων μονάδων όπως τα Αντιτορπιλικά Adams (αεράμυνας περιοχής), και τις ανθυποβρυχιακές Φρεγάτες Knox. Συνεπώς στερείται σημαντικών επιχειρησιακών δυνατοτήτων στην ανοιχτή θάλασσα της ανατολικής Μεσογείου (η κατάσταση αλλάζει στο Αιγαίο, προς το παρόν). Το ελληνικό Ναυτικό υπερέχει του Τουρκικού μόνο σε πυραυλακάτους (οι οποίες χρησιμοποιούνται για αιφνιδιαστικές επιθέσεις από σημεία απόκρυψης, άρα δεν έχουν υψηλή επιχειρησιακή αξία στη Μεσόγειο), και στον υποβρύχιο στόλο (4 μονάδες τύπου 214). Τη δεδομένη χρονική στιγμή η ελληνική ναυτική υπεροχή αντικατοπτρίζεται στα 4 υποβρύχια «Παπανικολής». Η κατάσταση ίσως μεταβληθεί στο μέλλον με τη φημολογούμενη προμήθεια των σκαφών κλάσης Belharra, αλλά επί της παρούσης η κατάσταση διαμορφώνεται υπέρ της Τουρκίας.

Όμως τυχόν ελληνοτουρκική αντιπαράθεση θα περιλαμβάνει πληθώρα αεροναυτικών μέσων. Ασφαλώς δεν μπορώ να αναλύσω όλες τις παραμέτρους στρατιωτικής ισχύος απευθυνόμενος στο μέσο αναγνώστη, αλλά επιχειρώ επιγραμματικά να καταδείξω το πραγματικό πλαίσιο. Η Τουρκία υπερτερεί σε αριθμό κύριων μονάδων επιφανείας (26 έναντι 13), σε αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας (6 έναντι 0), στις ικανότητες αντιαεροπορικού πολέμου (εξαιτίας των 8 σκαφών «Gabya»), σε εισερχόμενες πληροφορίες και γνώση της τακτικής κατάστασης (αεροσκάφη ηλεκτρονικού πολέμου CN-235EW, παραλαβή MALE ANKA-S, εξαιρετικά προηγμένα MESA, επίγειο σύστημα ναυτικής επιτήρησης κ.α.), δορυφορική κάλυψη και δικτυοκεντρικές επιχειρήσεις, εφαρμογές κυβερνοεπίθεσης και ΨΕΠ (πλήρης επιχειρησιακή εφαρμογή στον πόλεμο στο Afrin). Η Τουρκία, παρά τις απώλειες έμψυχου υλικού μετά το πραξικόπημα (αποτάξεις), υπερέχει στη σύλληψη και εφαρμογή νέων τακτικών και δογμάτων, στη δυνατότητα ταχείας ανάπτυξης δυνάμεων, στην εφαρμογή μη γραμμικών επιχειρήσεων και υβριδικού πολέμου.[4]

Επίσης η ικανότητα αποστολής και μακρόχρονης παραμονής μαχητικών αεροσκαφών της Τουρκικής Αεροπορίας (Hava Kuvvetleri) πάνω από τη συγκεκριμένη περιοχή, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη. Οι δύο πλησιέστερες βάσεις του Ικονίου και των Αδάνων απέχουν περίπου 400 χλμ, ενώ η πλησιέστερη ελληνική εδρεύει από το σημείο της έντασης περίπου 700 χλμ (Καστέλι). Επιπλέον η Τουρκική Αεροπορία διαθέτει 7 ιπτάμενα τάνκερ με τα οποία δύναται να διπλασιάσει το χρόνο παραμονής των αεροσκαφών της, ικανότητα την οποία στερείται παντελώς η ελληνική πολεμική αεροπορία. Η Ελλάδα μπορεί να στείλει στην περιοχή μόνο τα 84 (εφόσον είναι επιχειρησιακά στο σύνολο) F-16C/D block52+/M διότι φέρουν CFT’s, και τα 24 Mirage2000-5 με διάταξη εξωτερικών δεξαμενών «Δ». Τα υπόλοιπα αεροσκάφη αντιμετωπίζουν πρόβλημα εμβέλειας, το οποίο για να αντιμετωπιστεί θα πρέπει να φορτωθούν με εξωτερικές δεξαμενές μεγάλης χωρητικότητας (600 γαλονιών), γεγονός το οποίο συνεπάγεται πρωτίστως μείωση της ικανότητας μεταφοράς όπλων, και δευτερευόντως της πραγματοποίησης ελιγμών (ζωτικής σημασίας σε περίπτωση εμπλοκής). Η Τουρκική Αεροπορία θεωρητικά μπορεί να αποστείλει στην περιοχή χωρίς περιορισμούς το σύνολο των αεροσκαφών της (235 F-16C/D CCIP/Block50plus και 32-35 F-4 Terminator). Τα επιχειρησιακά μειονεκτήματα της Π.Α. εξαιτίας των περιορισμών της ακτίνα δράσης των α/φων έγιναν αντιληπτά κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των ασκήσεων «Νικηφόρος-Τοξότης», πριν την εγκατάλειψη του περίφημου Δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου (2000).

Εν κατακλείδι, η μεγαλύτερη απειλή κατά των ελληνικών σκαφών, προέρχεται από τα αεροεκτοξευόμενα πολυεδρικά χαμηλού Η/Μ ίχνους βλήματα SOM[5], τα οποία μπορούν να πλήξουν σκάφη επιφανείας από απόσταση ασφαλείας (120+ km). Η Ελλάδα μπορεί να απαντήσει με περιορισμένο αριθμό βλημάτων (34) τύπου AM-39 Exocet, και από μικρότερες αποστάσεις (50+ km).

Είναι εμφανές ότι η Τουρκία υπερέχει σε αριθμό οπλικών συστημάτων που δύναται να αποστείλει στην περιοχή των ερευνών σε περίπτωση κλιμάκωσης. Τέλος δεν πρέπει να λησμονείται ότι η τουρκική κοινωνία εμφορείται από μια κουλτούρα πολέμου και προτάσσει τη «θυσία για την πατρίδα», έναντι της ανθρώπινης ζωής. Στην περίπτωση μας τυχόν μαζικές απώλειες ανθρώπων νεαρής ηλικίας, θα σηματοδοτούσε διάλυση του κοινωνικού ιστού. Είμαστε έτοιμοι να το υποστούμε; Ασφαλώς η πιθανότητα σύρραξης θα πρέπει να θεωρείται μεμακρυσμένη (χωρίς να αποκλείεται), αλλά η Τουρκία γνωρίζοντας εξαρχής τις εγγενείς αδυναμίες, μπορεί να κλιμακώσει την ένταση στον επιθυμητό βαθμό (λ.χ. δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πρόσβασης), ώστε να υποχρεώσει την Ελλάδα να υποχωρήσει και να αναστείλει τις αποφάσεις που ελήφθησαν στο πλαίσιο των τριμερών επαφών. Ακόμη και η υπεράσπιση της νήσου Μεγίστης θα πρέπει να θεωρείται εξόχως προβληματική.

4). Οριοθετήσεις και Συμμαχίες.

Την ώρα σύνταξης του παρόντος άρθρου, η Τουρκία διατύπωνε ενστάσεις για το ενδεχόμενο επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 ν.μ. υπενθυμίζοντας το ισχύων casus belli. Ως προς το πρώτο συνάγεται το συμπέρασμα ότι η Άγκυρα επιχειρεί να «δορυφοροποιήσει» την Ελλάδα, δηλαδή καμία απόφαση δεν θα λαμβάνεται στην Αθήνα χωρίς προηγούμενη συζήτηση-έγκριση.

Παρά το εγκάρδιο κλίμα που επικρατεί στις τριμερείς συναντήσεις μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, Ισραήλ δεν μπορεί να ειπωθεί ότι έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες αμοιβαίας στρατιωτικής συνδρομής, παρά το γεγονός ότι προσφάτως ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου εξέφρασε τους φόβους του για πιθανή τουρκική επίθεση στο μέλλον κατά του Ισραήλ. Ελλάδα και Ισραήλ επιχειρούν να εξισορροπήσουν μια υπέρτερη δύναμη μέσω της λεγόμενης εξωτερικής εξισορρόπησης, αλλά απαιτούνται να ξεπεραστούν προς το παρόν ανυπέρβλητα εμπόδια προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση (π.χ. ελληνική στάση στο Παλαιστινιακό).

Επίσης το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ εξέδωσε μια αποστασιοποιημένη ανακοίνωση, με την οποία καλεί τις 2 χώρες να επιλύσουν τις διμερείς διαφορές με συναινετικό τρόπο.[6] Ενδεικτικό του τρόπου που η Γραφειοκρατία του State Department αντιμετωπίζει τις δυο χώρες είναι και το απόρρητο έγγραφο που διέρρευσε μέσω του οποίου η Αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα, πρότεινε ένα ετεροβαρές πακέτο μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης.[7] Θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι οι ΗΠΑ ΔΕΝ θα συνδράμουν την Ελλάδα –παρά τους ευσεβείς πόθους ορισμένων πολιτικών ταγών, δημοσιολόγων, διεθνολόγων και μερίδας πολιτών - διότι βρίσκονται σε συνεχείς επαφές με την Άγκυρα, προκειμένου να εξομαλυνθούν οι διακρατικές σχέσεις, συνεχίζουν να θεωρούν τη γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας θεμελιώδους σημασίας, ενώ γνωρίζουν ότι ο βαθμός άσκησης πίεσης προς την τουρκική ηγεσία έχει αποδυναμωθεί. Οι ΗΠΑ (Exxon) θα προχωρήσουν κανονικά στις εξορυκτικές δραστηριότητες, και η Τουρκία θα αποφύγει να τις παρεμποδίσει. Έτσι δεν θα προκληθεί καμιά ένταση μεταξύ δύο στρατηγικών εταίρων, που βίωσαν χειρότερες στιγμές στο μέτωπο της Συρίας, αλλά και πάλι τείνουν να συγκλίνουν.[8]

Οι επιλογές για τη χώρα μας (είτε βραχυπρόθεσμα είτε σε μακροχρόνιο ορίζοντα), έχουν ως εξής: επανεξοπλισμός ενόπλων δυνάμεων και απόφαση για δυναμική αντιμετώπιση του τουρκικού αναθεωρητισμού, με αμφίβολα αποτελέσματα και εξαιρετικά υψηλές απώλειες, ή διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, χωρίς και πάλι ουδείς να μπορεί να εγγυηθεί ότι θα αναχαιτιστεί οριστικά και αμετάκλητα η επιθετικότητα της γείτονας. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στο σκληρό πυρήνα της ευρωπαϊκής ένωσης αποτέλεσε το κύριο ανάχωμα δυσάρεστων εξελίξεων στην ανατολική επικράτεια. Η προοπτική συγκρότησης του Ευρωστρατού, εικάζω ότι θα ενισχύσει περαιτέρω την εθνική ασφάλεια και ίσως δώσει λύσεις στα προειρημένα.

Ο ρόλος του Διεθνολόγου είναι να επισημαίνει, να προβληματίζει να θέτει όλα τα στοιχεία της έρευνας «επί τάπητος», ώστε να υπάρχει ορθότερη αξιολόγηση από τους ιθύνοντες και τους πολίτες. Αλίμονο αν προσφεύγει σε λαϊκίστικες προρρήσεις χάριν της προσωπικής του δημοφιλίας. Αλίμονο αν προτρέπει τα Media να μην δημοσιεύουν τα πραγματικά στοιχεία, ώστε να μην καμφθεί το ηθικό του λαού. Το ηθικό πρέπει να εδράζεται σε πραγματικά δεδομένα. Αυτό έδειξε και η πολυετής οικονομική κρίση. Η Επιστήμη πάντα διαλέγει το δύσκολο δρόμο της υπευθυνότητας.

[1] Οι Η.Π.Α. θέλοντας να αποφύγουν ανάλογο σενάριο έστειλαν 4 Αντιτορπιλικά A. Burke πλησίον της περιοχής δραστηριοτήτων της Exxon Mobile (Οικόπεδο 10).

[2]Μη οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ, συνεπάγεται μη κατοχύρωση κυριαρχικών δικαιωμάτων.

[3] https://www.militaire.gr/ti-symvainei-me-ton-efodiasmo-tis-fregatas-salamis-poy-quot-kyniga-quot-to-barbaros-stin-kypro/

[4] Παούνης Νικόλαος Ανασκόπηση Δράσης των Τ.Ε.Δ. στο Αφρίν. 24/03/2018 https://defencereview.gr/anaskopisi-tis-drasis-ton-toyrkikon-enoplon-dynameon-sto-metopo-toy-afrin/

[5] https://www.airforce-technology.com/projects/som-air-to-surface-cruise-missile/

[6] http://www.anixneuseis.gr/?p=197098

[7] http://www.anixneuseis.gr/?p=198141

[8]https://www.eliamep.gr/publication/estimation-turkish-strategy-in-syria-paounis-07112018/