Ήρθε η ανάπτυξη;

...

Του Παναγιώτη Ε. Πετράκη,

Καθηγητή στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Στην Ελλάδα της πενταετίας 2011-2015 η δημοφιλέστερη ίσως αντίληψη για την πορεία της οικονομίας συνοψιζόταν στη φράση «υπάρχει εναλλακτική εύκολη λύση». Το αποκορύφωμα της επίδρασης από την επικράτηση των ιδεών αυτών ήρθε το πρώτο εξάμηνο του 2015, για να αρχίσει στη συνέχεια η μακρά διαδικασία της διάψευσης των προσδοκιών και συνακόλουθα η σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα.

ΣΗΜΕΡΑ η κοινωνία διατρέχει έναν παρόμοιο κίνδυνο: να κυριαρχήσει η άποψη ότι «η ανάπτυξη ήρθε». Και οι δύο απόψεις έχουν την ίδια λειτουργία στο μυαλό του απλού πολίτη. Απευθύνονται στο κουρασμένο από τις συνεχείς απογοητεύσεις θυμικό του και του υπόσχονται ανακούφιση από τα κατάλοιπα της πτώχευσης του 2010. Αυτός ο σιωπηλός εφησυχασμός είναι κρίσιμος, όμως, για την πορεία των πραγμάτων στη χώρα μας. Στην πρώτη περίπτωση έφερε μια τριετή καθυστέρηση στην άφιξη των πρώτων σημαδιών της ανάκαμψης. Στη δεύτερη, σήμερα πλέον, οδηγείται σε αναζήτηση λύσεων που μπορεί να έχουν όλο το καλό άρωμα του παρελθόντος, αφού υπόσχεται ότι το κράτος με την επιδοματική πολιτική μπορεί να φέρει την ανάκαμψη, αλλά κρύβει την πραγματική εικόνα.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ είναι ότι τα σημάδια της ανάκαμψης είναι εδώ και θα ενισχυθούν. Τίποτα, όμως, δεν μας εξασφαλίζει ότι η ανάκαμψη που θα έρθει θα είναι ρωμαλέα, ότι θα έρθει γρήγορα και τίποτα δεν μας εξασφαλίζει ότι θα είναι μεσομακροπρόθεσμα βιώσιμη!

ΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ της ανάκαμψης που βιώνουμε σχετίζονται με τη βελτίωση του ευρωπαϊκού και γενικότερου οικονομικού περιβάλλοντος, με τη μακροοικονομική ισορροπία (βλέπε θυσίες) που έχει επιτευχθεί, με το προσδοκώμενο τέλος των μνημονίων, με την (πάντοτε εύθραυστη) ανάκαμψη του τουριστικού τομέα και την υποσχόμενη πολιτική σταθερότητα λόγω στροφής της παρούσας κυβέρνησης προς την κατεύθυνση που κινείται και η αντιπολίτευση.

Η ΡΩΜΑΛΕΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ θα εξαρτηθεί από τη συνέχιση της βελτίωσης των εξωτερικών οικονομικών συνθηκών, τη βελτίωση των δημοσιονομικών συνθηκών με τη μείωση των φορολογικών συντελεστών, την τήρηση της πολιτικής σταθερότητας, την ομαλή έξοδο από τα μνημόνια, τη ρύθμιση του χρέους για να μην υπάρχει ο φόβος της πτώχευσης και τη συνέχιση της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας.

Η ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ θα εξαρτηθεί από την αύξηση των επενδύσεων, την αύξηση των εξαγωγών, την παραγωγή και αξιοποίηση καινοτομίας, την ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου, τη βελτίωση του θεσμικού και του πολιτισμικού επιπέδου και την αναστροφή της πληθυσμιακής συρρίκνωσης. Με άλλα λόγια, με μία γενναία αναπτυξιακή μεταρρύθμιση χωρίς δημοσιονομικά μέτρα.

ΘΑ ΑΙΣΘΑΝΘΟΥΝ οι πολίτες την ανάκαμψη αυτή, έστω και στον βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, ή θα παραμείνει ανάκαμψη των αριθμών;

ΤΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ του πληθυσμού που βρίσκονται γύρω από εξαγωγικούς τομείς της οικονομίας (τουρισμός, εστίαση, ορισμένες εξαγωγικές δραστηριότητες) θα την αισθανθούν πρώτοι και μετά οι υπόλοιποι τομείς. Άνεργοι θα βρουν χαμηλόμισθες δουλειές και θα αποφύγουν την περαιτέρω φτωχοποίηση.

ΤΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΑ των εργαζομένων θα αυξάνονται στον βαθμό που μειώνεται η παραγωγικότητά τους και βεβαίως η απασχόληση. Εάν δεν μειωθούν οι στρατιές του «εφεδρικού στρατού», δύσκολα θα επηρεαστούν θετικά τα εισοδήματα. Γι’ αυτό και σε ορισμένους τομείς της οικονομίας υψηλής γνώσης και εξειδίκευσης, που δεν υπάρχει ανεργία, οι αμοιβές θα βελτιωθούν γρηγορότερα.

ΓΙΑ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ, πάντως, η παραγωγικότητα των εργαζομένων πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις. Και αυτό είναι αγκάθι. Είναι ένα μέγεθος που δύσκολα επηρεάζεται. Πρώτον, γιατί το εγχώριο τραπεζικό σύστημα ανακάμπτει με πολύ αργούς ρυθμούς. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης επίσης ανακάμπτει με αργούς ρυθμούς, άρα και οι καταθέσεις. Εξάλλου, το ξένο κεφάλαιο συνήθως ζητά όρους εισόδου που είναι δύσκολα επιτεύξιμοι.

Η ΒΕΛΤΙΩΣΗ, λοιπόν, του κατά κεφαλή ΑΕΠ θα πραγματοποιηθεί πολύ αργά και με τους σημερινούς ρυθμούς αναμένεται ότι, καλώς εχόντων των πραγμάτων, το 2029–2030 θα προσεγγίσουμε το επίπεδα του 2009 (PPP σταθερές τιμές).

ΤΟ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟ κατά κεφαλή εισόδημα θα ανακάμψει ακόμα δυσκολότερα λόγω της αύξησης της φορολογίας.

ΕΤΣΙ ΤΙΘΕΤΑΙ το νέο κυρίαρχο πολιτικό θέμα της επόμενης δεκαετίας: Να συντομεύσουμε τον κοινωνικό πόνο. Να κάνουμε το 2029–2030 να γίνει ας πούμε 2025. Να εντείνουμε στο έπακρο τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια με παράλληλη μείωση των πρωτογενών πλεονασμάτων.

ΣΚΛΗΡΗ ΔΟΥΛΕΙΑ για τον πολιτικό στίβο. Αν μέχρι τώρα παλεύαμε για τη διάσωση, ας παλέψουμε τώρα για την ανάπτυξη. Είναι πολύ πιο δημιουργικό.