Πέθανε ο μεγάλος φιλόσοφος Τσβετάν Τοντόροφ

Μία από τις πιο δυνατές φωνές της διανόησης σιώπησε χθες. Από επιπλοκές νευροεκφυλιστικής νόσου πέθανε χθες Τρίτη, σε ηλικία 77 χρόνων, ο...

Μία από τις πιο δυνατές φωνές της διανόησης σιώπησε χθες. Από επιπλοκές νευροεκφυλιστικής νόσου πέθανε χθες Τρίτη, σε ηλικία 77 χρόνων, ο γνωστός Γαλλοβούλγαρος φιλόσοφος Τσβετάν Τοντόροφ.

Σημειολόγος, κριτικός λογοτεχνίας, ιστορικός, ανθρωπολόγος και δοκιμιογράφος, ο Τσβετάν Τοντόροφ πέρασε όλα τα διανοητικά στάδια της μετα-κομμουνιστικής εποχής.

Γεννημένος το 1939 στη Σόφια της Βουλγαρίας ο Τσβετάν Τοντόροφ πέρασε τα παιδικά του χρόνια κάτω από το κομμουνιστικό καθεστώς το οποίο θα του αφήσει ανεξίτηλα σημάδια. Επικεφαλής της σχολικής οργάνωσης «Μικροί Πρωτοπόροι», θα χάσει τη στρατιωτική του «πίστη» στο δίγλωσσο ρωσικό λύκειο όπου φοιτούσε, το 1953, χρονιά που πέθανε ο Στάλιν. Το 1956, χρονιά που σημαδεύθηκε από τα «ανοίγματα» του Χρουστσόφ, και από την καταστολή της εξέγερσης στη Βουδαπέστη, βρίσκει τον Τοντόροφ πρωτοετή φοιτητή στο τμήμα βουλγαρικής φιλολογίας του πανεπιστημίου, τομέας που θα τον βοηθήσει να ξεφύγει από τα ιδεολογικά του δεσμά. Την εποχή εκείνη είναι παθιασμένος με τη λαϊκή ποίηση, τους μύθους και τα δημοτικά τραγούδια.

Συναναστρεφόμενος ακαδημαϊκούς κύκλους αρχίζει να διερωτάται για τη ζωή και τον θάνατο, το καλό και το κακό, το νόημα της ζωής και πού καταλήγει αυτό. Τη φαντασία του αρχίζουν να τροφοδοτούν οι μεγάλοι ρώσοι κλασικοί, Τολστόι, Ντοστογέφσκι, Τσέχοφ, Μαγιακόφσκι, και πολύ γρήγορα το μυαλό του θέλει να «ξετυλίξει το μυστήριο της τέχνης του γραψίματος».

«Είχα ανάγκη να παρακάμψω την ιδεολογία που κρύβεται πίσω από το ενδιαφέρον μου για τους ρώσους φορμαλιστές, μόλις έφθασα στην Γαλλία», είχε δηλώσει σε μία συνέντευξή του το 2002. Χάρη στη γενναιοδωρία μίας θείας του, ο Τοντόροφ εγκαταλείπει το 1963 τη Βουλγαρία και το κομμουνιστικό καθεστώς που τον πνίγει για τη Γαλλία, όπου έζησε έως τον θάνατό του. Η μεγαλύτερη συμβολή του Τοντόροφ στη λογοτεχνία είναι ο ορισμός του φανταστικού. Ορίζει ως φανταστικό οποιοδήποτε γεγονός που συμβαίνει στον κόσμο μας, το οποίο φαίνεται να είναι υπερφυσικό. Μετά την επέλευση του γεγονότος, σύμφωνα με τη θεωρία του Τοντόροφ, θα πρέπει να αποφασίσουμε αν το γεγονός ήταν μια ψευδαίσθηση ή αν είναι πραγματικό και έχει όντως συμβεί.

Ζώντας στη Γαλλία, έγραψε δεκάδες βιβλία και δοκίμια με σημαντική επιρροή στην ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία και την κριτική της λογοτεχνίας. Τα ιστορικά του βιβλία επικεντρώνονταν σε θέματα όπως η κατάκτηση της Αμερικής, ο ναζισμός και τα σταλινικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πίστευε στην ικανότητα του ανθρώπου να αντισταθεί, να διατηρήσει την αίσθηση της ηθικής, ακόμη και εάν υποβληθεί σε βάναυση μεταχείριση και ανείπωτα βασανιστήρια.

Το 2008 τιμήθηκε με το Βραβείο «Πρίγκιπας των Αστουριών» για τις Κοινωνικές Επιστήμες, ενώ βραβεύθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία για το σύνολο του έργου του. Μαθητής του Ρολάν Μπαρτ, από τη δεκαετία του ’80 στράφηκε στη μελέτη του ρατσισμού, της αποικιοκρατίας, του εθνοκεντρισμού, καθώς και στην αναζήτηση ενός νέου ανθρωπισμού. Ήταν επίτιμος διευθυντής ερευνών στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών και παντοτινός θαυμαστής των Εντίθ Πιάφ και Ιβ Μοντάν. Στα ελληνικά κυκλοφορούν πολλά βιβλία του και συμμετοχές του σε συλλογικά έργα.