Αλλάζει ή δεν αλλάζει η ΕΕ;

Άρθρο του  Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου. Το σημείωμα αυτό έχει ως βασικό αποδέκτη τον γιό μου, ο οποίος πιστεύει πως την μεγαλύτερη ζημιά ...

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου.

Το σημείωμα αυτό έχει ως βασικό αποδέκτη τον γιό μου, ο οποίος πιστεύει πως την μεγαλύτερη ζημιά για τη συνειδητοποίηση του τι πράγματι είναι η ΕΕ (και ασφαλώς προς τα πού βαδίζει κοινωνικώς και πολιτικώς) κάνουμε εμείς οι προοδευτικοί ευρωπαϊστές. Αυτά πιστεύει ένας νέος άνδρας που ξεκινά τον μεταπτυχιακό του κύκλο και που δεν είναι εθνικιστής, ούτε κλασική περίπτωση ευρωσκεπτικιστή και που η ζωή και η μεταναστευτική ταλαιπωρία, με αλλαγή πολλών και διαφορετικών σχολείων και γλωσσικών περιβαλλόντων τον έχουν από την εφηβεία του κιόλας δομήσει ως διεθνιστική προσωπικότητα. Αν ένας τέτοιος νέος με επιπλέον σαφώς ευρύτερη από τη δική μου γνώση της ιστορίας και πτυχών των διεθνών πολιτικών σε Αφρική και Ασία - που εμένα ποτέ δεν με απασχόλησαν σε βάθος – ασκεί τόσο απαξιωτική κριτική στον ευρωπαϊσμό, συμφωνώντας μαζί μου στα περισσότερα από όσα αναφέρω, αλλά σχεδόν ποτέ στο συμπέρασμα, είναι ένα σοβαρό ζήτημα!

Αυτό το ζήτημα συναρτάται απολύτως με την προοπτική της ΕΕ και με την πιθανότητα αλλαγής της διαδικασίας ευρωποίησης (Europeanization) και αντίστοιχης θεσμοποίησης (Intitutionalization) που χαρακτηρίζουν την εξέλιξη της ΕΕ. Με μια κουβέντα, ο γιος μου δεν δέχεται την ιδέα της μεταμόρφωσης της ΕΕ σε κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι σήμερα (: μια νεοηγεμονική ένωση με κανόνα τον αντιπληθωρισμό και την λιτότητα και γνώμονα τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό και ιμπεριαλισμό, όπως και την σταδιακή γερμανοποίηση των ευρωπαϊκών πολιτικών). Η ΕΕ δεν αλλάζει προς την δημοκρατική και σοσιαλιστική κατεύθυνση που επιθυμώ και προπαγανδίζω εγώ και «ομοϊδεάτες» μου, προοδευτικοί του ευρωπαϊσμού (Europeanism), εκτός του ότι εγείρονται σοβαρά ζητήματα ιμπεριαλιστικής αναδιοργάνωσης των διεθνών πολιτικών και της διεθνούς οικονομίας, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια νέα παγκόσμια σύρραξη, πιστεύει ο γιός μου.

Το ενδιαφέρον ίσως, αναγνώστη μου, είναι πως δεν διαφωνώ σημαντικά οντολογικώς σε αυτή καθ΄ εαυτή την προσέγγιση του γιου μου, αλλά «επιστημολογικώς». Διαφωνώ στον τρόπο που συστήνεται γνώση για δράση, που δομείται το γνωστικό μοντέλο ημών των ευρωπαίων [ως φαντασιακή πολιτική κοινότητα, που ασφαλώς εμπεριέχει μορφή εθνικισμού (: ευρωεθνικισμού) με την έννοια του Benedict Anderson), από αυτή την αρνητική για την μεταμόρφωση της ΕΕ προσέγγιση].

Με απλά λόγια, πιστεύω πως η άποψη του γιου μου που παρατηρώ να διακατέχει και αρκετούς άλλους καλλιεργημένους και ταυτόχρονα «ανήσυχους» στην Ελλάδα και διεθνώς, πως, δηλαδή, «η ΕΕ δεν αλλάζει, μόνον γκρεμίζεται, αν αναζητείς πραγματικά μια μορφή εναλλακτικής, ήπιας, δημοκρατικής και αντιιμπεριαλιστικής ηγεμονίας στην Ευρώπη, όπως διατείνεστε οι προοδευτικοί του ευρωπαϊσμού», είναι τελεολογικού χαρακτήρα. Πρόκειται για παγίδευση ή αυτοπαγίδευση στην αριστοτελική φιλοσοφία, με την υποσυνείδητη στάση πως τα πάντα υπηρετούν την έννοια του τέλους, του «ου ένεκα», δηλαδή τον σκοπό που επιδιώκει ένα ον αλλά και το μέσο που μεταχειρίζεται το ον για να πετύχει το σκοπό του. Η έννοια αυτή που δεσπόζει στο σύνολο της αριστοτελικής φιλοσοφίας και επηρεάζει καθοριστικά ακόμη και σήμερα τον τρόπο που δομούν το γνωστικό τους μοντέλο καλοεκπαιδευμένοι άνθρωποι - ιδιαίτερα αυτοί που έτυχε να γίνουν κοινωνοί της κλασικής παιδείας - αποτελεί την πολιτική βάση σχηματισμού ενός «out there» κόσμου που παρίσταται υπό τις πρωταρχικές κατά Αριστοτέλη έννοιες του δυνάμει, του ενεργεία, του λόγου, της εντελέχειας (: κάθε ον φτάνει στην τελειότητα που απαιτεί η φύση του και τότε από « εν δυνάμει ον» γίνεται « εν ενεργεία ον»), των τεσσάρων αιτιών, της γένεσης, της ουσίας, του σπέρματος, της αναγκαιότητας, όπως και του καλού που συμπίπτει με το αγαθόν.

Σύμφωνα με την αριστοτέλεια προσέγγιση, πράγματι η ΕΕ δεν αλλάζει εξελισσόμενη. Μόνον που, κατά την άποψή μου, αυτή η προσέγγιση είναι πολιτικώς συντηρητισμός, ακόμη και αν ενδυθεί το πέπλο της επανάστασης. Η προοδευτική πολιτική προϋποθέτει την διαρκή αλλαγή που μεταμορφώνει πολιτικές οντότητες. Πρόκειται στην ουσία για μία διαρκή μεταρρύθμιση που τείνει σε μια νέα συμφωνία σε αυτό που ο Επίκουρος εννοεί ως συμφωνία στο νόημα των λέξεων. Είναι αυτό που μεταβάλλει τις τάξεις πραγμάτων κατά τον τρόπο που το όρισε ο Foucault στο «The Order of Things». «Πρώτα απ' όλα λοιπόν Ηρόδοτε – λέει ο Επίκουρος –πρέπει να λαμβάνουμε με ακρίβεια τα νοήματα που αντιστοιχούν στις λέξεις, για να μπορούμε να κρίνουμε τις θέσεις ή τα ζητούμενα ή τις απορίες κάνοντας αναγωγή σ' αυτά και να μην άκριτα αποδεικνύουμε τα πάντα στο άπειρο, ή να χρησιμοποιούμε κενές λέξεις. Γιατί είναι ανάγκη το πρωταρχικό νόημα κάθε λέξης να είναι φανερό και να μη χρειαζόμαστε να το αποδείξουμε».

Η αναζήτηση της γνώσης με τον λογισμό, κατά τον Επίκουρο, είναι μία διαδικασία προσδιορισμού κριτηρίων μέσω ορισμού συγκεκριμένων νοημάτων που συνδέονται με τις λέξεις που χρησιμοποιούμε. Οι λέξεις παύουν να είναι αθώες από την στιγμή που εκφέρονται ή διατυπώνονται. Όπως οι λέξεις της γλώσσας που χρησιμοποιούμε, έτσι και οι αριθμοί της ίδιας γλώσσας δεν αποτελούν ουδέτερα πολιτικώς φαινόμενα. Είναι συμβάντα που για να συστήσουν ένα γεγονός θα πρέπει να οριστούν με σαφήνεια. Η ταξική και ευρύτερα κοινωνική αντιπαράθεση αφορά στη διαδικασία αυτού του ορισμού της πραγματικότητας. Και με την έννοια αυτή θα πρέπει κανείς να αντιμετωπίσει την «αλλαγή» προς μία συγκεκριμένη πολιτικώς μεταμόρφωση, στην οποία αναφέρομαι εγώ, όπως και κάποιοι άλλοι του προοδευτικού ευρωπαϊσμού.

Εμείς πιστεύουμε πως αποτελεί σφάλμα οι προοδευτικοί άνθρωποι να αντιμετωπίζουν τελεολογικά το φαινόμενο ΕΕ. Η ΕΕ αλλάζει καθημερινά, ούτως ή άλλως. Το ζήτημα είναι πώς αλλάζει και κυρίως εάν ενδιαφέρεσαι να συμμετάσχεις ενεργά σε αυτήν την καθημερινή μεταβολή, ή έχεις προαποφασίσει πως η ΕΕ δομείται και κινείται από ένα αρνητικό και αντιδραστικό για τις επιμέρους κοινωνίες των χωρών-μελών της, «σκοπό». Εάν μάλιστα φτάσεις να πεις - όπως διαβάζω σήμερα στον «Ριζοσπάστη» - η ΕΕ δεν αλλάζει, όπως δεν αλλάζει ο καπιταλισμός, προφανώς είσαι εσύ που δεν θέλεις να αλλάξει η «δόξα» κατά Επίκουρο, δηλαδή το δόγμα μέσα από το οποίο κατασκευάζεις το γνωστικό σου μοντέλο.
Όλα αλλάζουν στη ζωή γι’ αυτούς που επιθυμούν να συμμετάσχουν στην αλλαγή τους προς μία συγκεκριμένη, ωστόσο, κατεύθυνση που ορίζει μία νέα τάξη πραγμάτων, η οποία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αγνοεί την αρχαιολογία και γενεαλογία της γνώσης. Σε καμία περίπτωση δηλαδή, δεν μπορεί να μιλά με όρους «τέλους της ιστορίας» ή «επιπεδοποίησης του κόσμου» από μία παγκοσμιοποιημένη αγορά, όπως κάνουν οι νεοφιλελεύθεροι. Ο στίχος του τραγουδιού «όλα τριγύρω αλλάζουν και όλα τα ίδια μένουν» εκφράζει μάλλον την διάθεση για μη ενεργό συμμετοχή προς μία αλλαγή, μεταρρυθμιστικού χαρακτήρα, που αφορά σε μία διαδικασία μεταμόρφωσης. Και αυτό επειδή μάθαμε να βλέπουμε την «αλλαγή» ως μία διαδικασία που συμβαίνει «τριγύρω» και όχι σε εμάς τους ίδιους. Βλέπουμε το περιβάλλον ως παιδαγωγό, ή στην χειρότερη περίπτωση σαν καθοδηγητή και όχι την αγωνιστική, συγκρουσιακή αλληλόδραση μεταξύ πολιτικών υποκειμένων που διαμορφώνει αντικειμενικότητες.
Ο αγώνας για προοδευτική αλλαγή σε σημείο μεταμόρφωσης της ΕΕ, είναι μία διαδικασία που μας εμπλουτίζει και μας ωριμάζει πολιτικώς ως κοινωνίες, επιμέρους εθνικές κοινότητες, κινήματα και ιδιαίτερες ατομικές προσωπικότητες. Είναι ο μόνος αγώνας που μπορεί να επιφέρει νέα μέτρα και σταθμά ακόμα και για την ιδέα και πρακτική της επανάστασης, με την έννοια της χειραφέτησης των εργαζομένων από τον καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό.