Βαβέλ στον κόσμο της μετάφρασης: Στη 13η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου

Επεισόδιο 1 : Ομάδα εθελοντών προσέφερε παιδικές παραστάσεις για την ψυχαγωγία των μικρών προσφύγων που φιλοξενούνταν στη Λέσβο. Κάποιο...

Επεισόδιο 1: Ομάδα εθελοντών προσέφερε παιδικές παραστάσεις για την ψυχαγωγία των μικρών προσφύγων που φιλοξενούνταν στη Λέσβο. Κάποιος γνώστης (κατά δήλωσή του) τής αραβικής γλώσσας ανέλαβε να κάνει τη μετάφραση.
Τα παιδιά - πρόσφυγες δεν φαινόταν να το διασκεδάζουν ιδιαίτερα... Όπως σύντομα αποκαλύφθηκε ο «άτυπος» -εθελοντής μεταφραστής- περφόρμερ έδινε στα αραβικά οδηγίες παράνομης διαφυγής στην Ευρώπη, ακόμα και τηλέφωνα διακινητών...
Επεισόδιο 2: Οι πρόσφυγες που καταπλέουν στα ελληνικά νησιά δηλώνουν άπαντες σε «σπαστά» Αγγλικά (αντίστοιχα μ΄ εκείνα των Ελλήνων αστυνομικών και εθελοντών καταγραφέων τους, αφού δεν υπάρχει επαγγελματίας μεταφραστής) ως χώρα προέλευσής τους τη Συρία. Πολλοί απ αυτούς δεν μιλούν καν Αραβικα ούτε άλλη απο τις γλώσσες των μειονοτήτων της χώρας.
Επεισόδιο 3: Αν ένα λογοτεχνικό κείμενο «μιλά» για το ότι «ήταν ντυμένη στα λευκά» και μεταφράζεται στα λ.χ. Κινέζικα, η πιστή του μετάφραση θα φέρει την ίδια «φόρτιση», καθώς στους λαούς της Ανατολής το λευκό είναι ταυτισμένο με το πένθος, ενώ στην αρχική του γραφή αναφέρεται στη χαρά, την αγνότητα;
Επεισόδιο 4: Πώς μεταφράζεται η λέξη-όρος «ψυχή» από τα ελληνικά ομηρικά έπη στην αγγλοσαξωνική φιλολογία;
Επεισόδιο 5: Πόσο χρονών είναι ο γοητευτικός γιατρός Ευγκένι Σεργκέγιεβιτς Ντόρν στον «Γλάρο» του Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ, το πλέον ίσως γνωστό και ανεβασμένο σε σκηνές της Ευρώπης και της Αμερικής έργο του Ρώσου δραματουργού;
- «Είμαι 55 χρονών. Πολύ αργα πια για ν΄αλλάξω ζωή» φέρεται να λέει στη δεύτερη πράξη του γραμμένου στα 1895 στη Μόσχα θεατρικού έργου.
Σήμερα όμως, στην Ελλάδα ή την Ευρώπη του 2016, ένας άνδρας 55 ετών είναι σχεδόν νέος. Στις μεταφορές τού έργου στη σκηνή η ηλικία του γιατρού ανεβαίνει μαζί με το ...προσδόκιμο. «Είμαι 60 χρονών, είμαι 65, κοντέυω τα 70» φέρεται να απαντά ο ...καρδιοκατακτητής γιατρός στις ανά τις δεκαετίες προσαρμογές του έργου.
Επεισόδιο 6: «Ο μεταφραστής βρίσκεται ανάμεσα σε δύο γλωσσικές πατρίδες: Τη δική του και την άλλη, λόγω της γλώσσας. Καθίσταται έτσι γέφυρα μεταξύ των λαών, στο, βαθμό που η γνώση του δεν σταματά στις αντιστοιχίες των λέξεων αλλά και των εννοιών και της ψυχοσύνθεσης των λαών» έλεγε ο πρόσφατα τιμημένος και απο το ΑΠΘ μεταφραστής - συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης.
Επεισόδιο 7: Στην παράσταση του θεατρικού έργου «Μένγκελε» του Θανάση Τριαρίδη ο πρωταγωνιστής - διαβόητος φιλοναζιστής γιατρός, καθαρίζει τα παπούτσια του μ΄ενα χαρτομάντηλο και το πετά, βρώμικο όπως είναι, στους θεατές...
Στην 100η παράσταση του έργου οι θεατές ήταν μέλη της ισραηλιτικής κοινότητας της Αθήνας, απόγονοι των θυμάτων των ναζιστικών στρατοπέδων... Ο πρωταγωνιστής δεν κατάφερε να πετάξει το χαρτομάντηλο στους θεατές και άλλαξε τη σκηνή. Έβαλε το βρώμικο χαρτομάντηλο στην τσέπη του...
Τα «επεισόδια» κατατέθηκαν από Έλληνες και ξένους συγγραφείς, μεταφραστές, θεατρολόγους, αστυνομικούς, δικαστές, γιατρούς -«αυτόπτες» και «αυτήκοους» μάρτυρές τους- εισηγητές των συνεδριών για τη μετάφραση με τον ενδεικτικό - αντιπροσωπευτικό τίτλο: «Βαβέλ στον κόσμο της μετάφρασης».
Το τετραήμερο «Φεστιβαλ Ξένης Λογοτεχνίας και Μετάφρασης» εξελίχθηκε παράλληλα με τη 13η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης με σειρά συνεδριών, ομιλιών, εργαστηρίων κ.α. Στις δεκάδες συνεδρίες έγινε η απόλυτη «αναπαράσταση» της ...πόλης με τον πύργο, όπου σύμφωνα με την Παλαιά διαθήκη συνέβη η σύγχυση των γλωσσών.
- Οι κοινωνίες αλλάζουν. Αλλάζουν και η λογοτεχνία και η γλώσσα και η μετάφραση;
- Έχουν σύνορα οι γλώσσες και παγκοσμιότητα οι ιδέες;
- Η ταυτότητα του «αλλου» χάνεται στο χωνευτήρι της παγκόσμιας κουλτούρας;
- Τι ειναι μεταφραστής, τι διερμηνέας και τι «ορολόγος»;
- Απαιτείται διαφορετική εκπαίδευση για τη μετάφραση της ποίησης, του θεατρικού έργου, του επίσημου εγγράφου;
- Αποτελεί προϋπόθεση η γνώση, όχι απλώς των λέξεων και της αντιστοιχίας τους, αλλα κι αυτή της πολιτισμικής ιστορίας ενός λαού για τη μετάφραση κειμένων;
- Υπάρχουν και σήμερα «βαρβαρισμοί» ή μονο «σολοικισμοί» στη χρήση τής γλώσσας;
Στη δεδομένη ιστορική και κοινωνικοπολιτική συγκυρία της υποδοχής, στην Ελλάδα, χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών, πέραν των βιοτικών τους αναγκών, η δυσκολία στην επικοινωνία με τους φορείς και την κοινωνία είναι το πιο σημαντικό και επείγον πρόβλημά τους.
«Οι ακάλυπτες γλωσσικές ανάγκες προσφύγων και μεταναστών θα εμποδίσουν την ομαλή προσωρινή παραμονή ή μόνιμη εγκατάστασή τους στην Ελλάδα» τονίζεται στην ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ένωσης Μεταφραστών (ΠΕΜ), της πρώτης Ένωσης επαγγελματιών μεταφραστών της Ελλάδας με έδρα (από το 1963) τη Θεσσαλονίκη.
Η ΠΕΜ απαρτίζεται απο 300 και πλέον μέλη επαγγελματίες μεταφραστές που παρέχουν μεταφραστικές υπηρεσίες σε 31 διαφορετικές γλώσσες σε όλο το φάσμα των γλωσσικών επαγγελμάτων (διερμηνεία, μετάφραση γενικών και τεχνικών κειμένων, συγγραμμάτων, λογοτεχνικών έργων, θεατρικών έργων, υποτιτλισμό).
Στη «σημασία τής συμβολής των επαγγελματιών μεταφραστών και διερμηνέων για την εκτίμηση του καθεστώτος του πρόσφυγα, την εγκατάσταση και κάθε άλλη πτυχή του προσφυγικού ζητήματος και της μετανάστευσης» αναφέρθηκε σε μαγνητοσκοπημένο μήνυμά του, που μεταδόθηκε στη διάρκεια συνεδρίας στην αίθουσα «Βαβέλ» του περιπτέρου 15 της ΔΕΘ, και ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Μεταφραστών (FIT) Ηenry Liu, τονίζοντας πως «είναι πολύ σημαντικό για τη διεθνή κοινότητα και κυρίως την Ευρώπη να γίνει κατανοητή η σπουδαιότητα της συμβολής των επαγγελματιών μεταφραστών και διερμηνέων στο να γίνουν πράξη τα ιδεώδη του πολιτισμού και οι δράσεις για την κάλυψη των ανθρωπιστικών αναγκών τους... Χωρίς αυτούς δεν μπορούμε να συνεισφέρουμε με ακρίβεια ή να παράσχουμε υπηρεσίες σε όσους αιτούνται ασύλου».