9 Απριλίου 1941: Η Θεσσαλονίκη υπό τον αγκυλωτό σταυρό...

Αριστομένης Συγγελάκης «Η μαχητική δύναμη της ομάδας φραγμού του Ρούπελ ήταν ανέπαφη τη στιγμή που υπογράφηκε η ανακωχή. Οι Έλληνες α...

Αριστομένης Συγγελάκης

«Η μαχητική δύναμη της ομάδας φραγμού του Ρούπελ ήταν ανέπαφη τη στιγμή που υπογράφηκε η ανακωχή. Οι Έλληνες αμύνθηκαν με λύσσα και το ηθικό τους ήταν ακλόνητο». A. Buchner, Γερμανός στρατιωτικός ειδικός, 1957[1].

Μετά την αποτυχία του Μουσολίνι να καταλάβει την Ελλάδα, λόγω της ηρωικής αντίστασης του ελληνικού στρατού, το Γ’ Ράιχ επιτέθηκε στην Ελλάδα: την Κυριακή των Βαΐων, 6 Απριλίου 1941, στις 5.15 τα ξημερώματα, 11 γερμανικές μεραρχίες εφορμούν εναντίον της χώρας μας (ταυτόχρονα άλλες 15 μεραρχίες εφορμούν εναντίον της Γιουγκοσλαβίας), ενώ παράλληλα σφυροκοπούν με πυροβολικό και αεροπορία τις ελληνικές θέσεις. Το ίδιο βράδυ και την επόμενη μέρα η Λουφτβάφε σφυροκοπά αλύπητα τον Πειραιά, βυθίζοντας 11 ελληνικά και συμμαχικά πλοία. Έτσι, η Ελλάδα, όπως επισημαίνει ο Μανώλης Γλέζος, γίνεται το μόνο ευρωπαϊκό έθνος που υποχρεώνεται να πολεμήσει ταυτόχρονα εναντίον δύο μεγάλων δυνάμεων, που διαθέτουν φοβερή υπεροπλία.[2]

Παρά τον σχετικό αιφνιδιασμό, η αντίσταση των Ελλήνων, ιδίως στα ισχυρά οχυρά της λεγόμενης Γραμμής Μεταξά, είναι τόσο γενναία, που καταπλήσσει όλη την ανθρωπότητα. Όμως η απροσδόκητα γρήγορη κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας, η πλημμελής πολεμική προετοιμασία, καίρια λάθη στην πολεμική τακτική (όπως ο εγκλωβισμός μεγάλων δυνάμεων στο αλβανικό μέτωπο), τα πισωγυρίσματα των Συμμάχων και η καταφανής στρατιωτική υπεροπλία του Γ’ Ράιχ, είχαν ως αποτέλεσμα την επικράτηση των Γερμανών. Στις 8 Απριλίου οι Γερμανοί παρακάμπτουν τα οχυρά και δια της ελληνογιουγκοσλαβικής μεθορίου εισέρχονται σε ελληνικό έδαφος. Οι δύο τεθωρακισμένες μεραρχίες περνούν αστραπιαία από την όχθη της λίμνης Δοϊράνη και την αφύλακτη κοιλάδα του Αξιού, πριν καν οι Βρετανοί προλάβουν να ανατινάξουν την τελευταία γέφυρα, και στις 9 Απριλίου καταλαμβάνουν τη Θεσσαλονίκη.

Τους κατακτητές υποδέχεται στην Πλατεία Βαρδαρίου μία «ανήμπορη και θλιβερή αντιπροσωπεία»[3], στην οποία συμμετείχαν ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Μερκουρίου, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος και ο γερμανοσπουδασμένος και εθνικοσοσιαλιστικών απόψεων, Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Περικλής Βιζουκίδης. Για λόγους ιστορικής αλήθειας και δικαιοσύνης οφείλουμε να διαχωρίσουμε από τους θλιβερούς Μερκουρίου και Βιζουκίδη, τον Μητροπολίτη Γεννάδιο, αναγνωρίζοντας τις συνεπείς του προσπάθειες και διαβήματα εναντίον των διακρίσεων και διώξεων των Εβραίων της Θεσσαλονίκης[4]. Οι προσπάθειες αυτές κορυφώθηκαν στις 23.3.1943 με την συνυπογραφή από κοινού με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και 29 προέδρους οργανώσεων (της Ακαδημίας Αθηνών συμπεριλαμβανομένης) ενός εξαιρετικά σημαντικού εγγράφου, που τόνιζε τους ακατάλυτους δεσμούς Ελλήνων Χριστιανών Ορθόδοξων και Ελλήνων Εβραίων και ζητούσε να σταματήσουν οι διώξεις των Εβραίων. Πρόκειται για μια ενέργεια που δεν αποτολμήθηκε σε καμιά άλλη κατεχόμενη χώρα[5]!

Πρωτοπόρος στην Αντίσταση και τη Θυσία η Θεσσαλονίκη

Η Θεσσαλονίκη γίνεται η πρώτη μεγάλη ελληνική πόλη που πέφτει στα χέρια του Άξονα, η οποία και θα παραμείνει υπό γερμανική κατοχή 42 ολόκληρους μήνες. Έχει επίσης το θλιβερό προνόμιο να είναι η μόνη πόλη, που αν και υπό αποκλειστική γερμανική κατοχή, εντούτοις ιστορικά της κτίρια επιτάσσονται για να στεγάσουν ιταλικές και βουλγαρικές υπηρεσίες, σηματοδοτώντας έτσι την αρμονική συνεργασία Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων στην καταπίεση και την καταλήστευση του λαού της Βόρειας Ελλάδας. Είναι όμως και η πόλη όπου, στις 15 Μαΐου 1941, ιδρύεται η «Ελευθερία», η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ευρώπη! Και έως το τέλος της Κατοχής, η νεολαία και ο λαός της Θεσσαλονίκης πρωτοστατούν στην Εθνική Αντίσταση, κρατώντας ψηλά τη σημαία της Ελευθερίας, της Εθνικής Ανεξαρτησίας και των ιδεωδών του ανθρωπισμού.

Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη που η γερμανική κατοχική τρομοκρατία παίρνει πρωτοφανείς διαστάσεις με πολλές δεκάδες χιλιάδες νεκρούς από πείνα, βασανιστήρια, ασθένειες, εκτελέσεις, καταναγκαστική εργασία. Είναι η πόλη του σχεδόν ολοκληρωτικού αφανισμού του εβραϊκού στοιχείου, που επί αιώνες συμβίωνε αρμονικά με τους Χριστιανούς και τους άλλους κατοίκους της νύφης του Θερμαϊκού: από τους 46.019 Έλληνες Εβραίους της Θεσσαλονίκης γύρισαν πίσω από τα ναζιστικά κρεματόρια μόλις 1950 (4%)[6]! Το κολαστήριο του ναζιστικού στρατοπέδου Παύλου Μελά, το Επταπύργιο, τα Διαβατά, η πλατεία Ελευθερίας, το κατεστραμμένο εβραϊκό νεκροταφείο είναι μερικοί μόνο τόποι που συμβολίζουν το ανείπωτο δράμα του ελληνικού λαού κατά την Κατοχή.

Η Θεσσαλονίκη θα ελευθερωθεί από τον ΕΛΑΣ στις 30 Οκτωβρίου 1944 και θα παραμείνει υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ μέχρι τα μέσα Φλεβάρη 1945, συνιστώντας ένα πρωτοποριακό εγχείρημα ελευθερίας, ισότητας και δημοκρατίας.

Δικαιότατα η Θεσσαλονίκη είναι το 90ο επίσημα αναγνωρισμένο Ολοκαύτωμα της χώρας και ο μόνος μεγάλος δήμος της χώρας, που περιλαμβάνεται στον μακρύ κατάλογο, των μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας, δίπλα στα Καλάβρυτα, τη Βιάννο, το Κομμένο, την Κλεισούρα, το Δίστομο, το Μεσόβουνο και τους Πύργους, τα Κερδύλλια και τον Χορτιάτη. Όμως η προσπάθεια επίσημης αναγνώρισης του μαρτυρικού χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης έγινε πολύ καθυστερημένα, λόγω της αδράνειας αλλά και των αντιστάσεων μερίδας του πολιτικού και κοινωνικού κατεστημένου της πόλης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι μόλις πριν δύο χρόνια αποκαθηλώθηκαν τα πορτραίτα των κατοχικών δημάρχων Κ. Μερκουρίου και Γ. Σερεμέτη από την αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης[7]. Όμως ακόμη και σήμερα, πολλοί δρόμοι φέρουν ονόματα συνεργατών των Γερμανών και πρέπει άμεσα αυτό να αλλάξει.

75 χρόνια μετά: αγώνας για Μνήμη και Δικαιοσύνη!

Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τις μαύρες εκείνες ημέρες της γερμανικής εισβολής είναι ώρα να κάνουμε έναν απολογισμό: η Ελλάδα πάλεψε, όσο καμιά άλλη χώρα, για την εθνική της ανεξαρτησία και την απόκρουση του φασισμού και του ναζισμού: στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, στα Οχυρά, στη Μάχη της Κρήτης, αλλά και στο έπος της Εθνικής μας Αντίστασης. Κατέβαλλε δε βαρύτατο φόρο αίματος γι’ αυτή της την υπερήφανη στάση, ληστεύθηκε, λεηλατήθηκε όσο καμιά άλλη και εν τέλει καταστράφηκε ολοσχερώς από τα γερμανικά, ιδίως, στρατεύματα Κατοχής. Όμως είναι η χώρα που δεν έλαβε αποζημιώσεις και επανορθώσεις (παρά μόνο μηδαμινά ποσά), ενώ παράλληλα είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο, που υποχρεώθηκε να σταματήσει τις διώξεις και να κλείσει το Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου[8]!

Η απόδοση δικαιοσύνης στον ηρωικό ελληνικό λαό αποτελεί αίτημα περισσότερο επίκαιρο από ποτέ. Αίτημα λαϊκό, δημοκρατικό, αντιφασιστικό, ενάντια στους νεοϊμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς. Αλλά και ζήτημαεθνικής ανεξαρτησίας και χειραφέτησης από τους ξένους δυνάστες.

Πρώτο βήμα: η επίδοση ρηματικής διακοίνωσης στη γερμανική κυβέρνηση για το σύνολο του ζητήματος των γερμανικών οφειλών, με βάση τα αξιόλογα πορίσματα ΓΛΚ και ΝΣΚ και τις πρόσθετες έγκυρες επεξεργασίες. Παράλληλα, πρέπει να ανοίξει ξανά το Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου, σε μία κορυφαία σε συμβολισμό κίνηση για την διαλεύκανση και καταδίκη των ναζιστικών εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Να απομακρυνθούν επίσης από παντού, από τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, την Κάνδανο και πολλές περιοχές της Ελλάδας, πινακίδες, σύμβολα και μνημεία, που τιμούν συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων – απομεινάρια του μετεμφυλιακού κράτους - και στη θέση τους να τιμηθούν οι ήρωες και οι μάρτυρές μας. Αλλά καινα μπει λουκέτο στο «Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας», το «Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον» και την «Ελληνογερμανική Συνέλευση»,που, υπό το πρόσχημα μιας ψευδεπίγραφης, χωρίς Δικαιοσύνη και Αποζημίωση, «συμφιλίωσης», αποτελούν το Δούρειο Ίππο της Γερμανίας για την περαιτέρω λεηλασία του εθνικού μας πλούτου, τον εκμαυλισμό συνειδήσεων και την άλωση, ιδίως, των μαρτυρικών τόπων.

Η κυβέρνηση και η Βουλή θα πράξουν, επιτέλους, το χρέος τους απέναντι στον λαό και το έθνος;Αγωνιζόμαστε κι αισιοδοξούμε!

* Ο Αριστομένης Συγγελάκης είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών - Μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου.

Παραπομπές:
[1] Buchner Α. Der deutsche Griechenlandfeldzug. Χαϊδελβέργη 1957, σελ. 65.
[2] Γλέζος Μ. Εθνική Αντίσταση 1940-1945 (τόμος Α’). Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2006.
[3] Δρουμπούκη ΑΜ & Χανδρινός Ι. Η Γερμανοκρατούμενη Θεσσαλονίκη στο: Η Θεσσαλονίκη κατά τη γερμανική κατοχή – συλλογή φωτογραφιών Βύρωνα Μήτου. Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2014.
[4] Μενεξιάδης Α. Η συστηματική εξόντωση άρχισε από τη Θεσσαλονίκη. Καθημερινή, 7.11.2010 (http://www.kathimerini.gr/410132/article/epikairothta/ellada/h-systhmati...).
[5] Ιστοσελίδα της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (http://www.jct.gr/holocaust.php).
[6] Ιστοσελίδα της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (http://www.jct.gr/holocaust.php).
[7] Με ενέργειες της Δημοτικής Παράταξης «Θεσσαλονίκη Ανοιχτή Πόλη», επικεφαλής της οποίας είναι ο σημερινός Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Διεκδίκησης των Γερμανικών Οφειλών Τριαντάφυλλος Μηταφίδης.
[8] Στο πλαίσιο της επαίσχυντης συμφωνίας της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή με την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας για την απελευθέρωση του Μαξ Μέρτεν, του σφαγέα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, το 1959 θεσπίστηκαν ο νόμος 4933 και το νομοθετικό διάταγμα 4016.