Αλλάζει χρώμα η Ευρώπη;

Συντάκτης: Μιχάλης Κονιόρδος* Ευρώπη σημαίνει «η ευρύωπος», η γυναίκα με μεγάλα μάτια (ευρείες όπες). Ο δε Όμηρος, χαρακτήριζε τον Δία «ε...

Συντάκτης: Μιχάλης Κονιόρδος*

Ευρώπη σημαίνει «η ευρύωπος», η γυναίκα με μεγάλα μάτια (ευρείες όπες).
Ο δε Όμηρος, χαρακτήριζε τον Δία «εύρωπο», επίθετο που σημαίνει «εκείνος που βλέπει μακριά».

Η Ευρώπη λίγες μέρες πριν την Σύνοδο για το προσφυγικό είναι δυνατόν να δει μακριά; Και πόσο μακριά;
Σκαλίζοντας την Ιστορία, διαπιστώνει κανείς ότι η Ευρώπη είναι ένας πίνακας συνεχών μετακινήσεων εδώ και δύο τουλάχιστον χιλιάδες χρόνια. Και ταυτόχρονα υπήρξε η κεντρική σκηνή συνεχών σφαγών

Μόλις 70 χρόνια έχουν περάσει από το γιγαντιαίο αιματοκύλισμα του περασμένου αιώνα και ούτε καν 25 από την γιουγκοσλαβική τραγωδία.

Και για άλλη μια φορά αμήχανη πάλι – όπως και τη δεκαετία του ’90 στην Βοσνία - στέκεται μπροστά στην οριζόμενη από πολεμικές συνθήκες, νέα μεταναστευτική ροή.

Αμήχανη, γιατί μεταξύ άλλων φαίνεται να ξεχνά, μια βασική εξίσωση: Ε=Κ επί Τ επί Π(Ε= Κ Χ Τ Χ Π).

Η εξίσωση:

Η επιρροή της ανθρώπινης δραστηριότητας στην βιόσφαιρα είναι ίση με το προϊόν κατανάλωσης, πολλαπλασιαζόμενο επί την τεχνολογία της παραγωγής, πολλαπλασιαζόμενο επί τον πληθυσμό.

«Αν όπως δείχνουν τα πράγματα, οι πλούσιες χώρες αρνηθούν να μεταβάλουν τα επίπεδα κατανάλωσης και οι ελίτ του Τρίτου Κόσμου αυξήσουν τη δική τους κι αν η οικολογικά ήπια τεχνολογία δεν γενικευτεί πολύ σύντομα, δεν θα απομείνει να «παίξουμε» με τη μεταβλητή Π, τον πληθυσμό» (1). Και αυτή η μεταναστευτική ροή, η οριζόμενη από πολεμικές συνθήκες, «παίζει» εδώ και καιρό με την μεταβλητή Π.

Ευρώπη λοιπόν, ευρύωπος ή μια Σκοτεινή Ήπειρος;

Αμήχανη, γιατί πρακτικά, η Ευρώπη μόλις τα τελευταία χρόνια, προσπαθεί να παρακολουθήσει ειρηνικά την εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας μέσα από τιςδιάφορες μεταναστευτικές ροές που ζωγραφίζουν τον πίνακά της. Και το μέχρι στιγμής επίτευγμά της είναι κυρίως μια ενισχυμένη μορφή οικονομικής ενοποίησης. Αλλά η οικονομία είναι μία μόνο πτυχή της ευρωπαϊκής κοινής πορείας. Υπάρχει και ο πολιτισμός. Η κουλτούρα από την πλευρά της, δεν σημαίνει οικονομία και θα επιβιώσει μόνο αν αναπτυχθεί η ιδέα μιας πολιτισμικής ενότητας. Πόσο είναι εφικτό και σε ποιο βάθος χρόνου ;

Ευρώπη λοιπόν, ευρύωπος ή μια Σκοτεινή Ήπειρος ;

Φαίνεται να επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά ο Μαζάουερ, ήδη από το 1998 (2) :

«…Όλα αυτά σημαίνουν ότι η σημερινή κατάσταση πραγμάτων στην Ευρώπη είναι ακατάστατη και περίπλοκη και τέτοια μάλλον θα μείνει: υπάρχουν στην Ευρώπη περισσότερα έθνη-κράτη παρά ποτέ, τα οποία συνεργάζονται σε μια πληθώρα διεθνών οργανισμών, όπως –πέρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ- το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΑΣΕ, Η ΔΕΕ και πολλοί άλλοι.

»Η μεγάλη εποχή της αυτονομίας του έθνους-κράτους έχει παρέλθει και η παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου (και της εργασίας) αναγκάζει τις χώρες να παραιτηθούν από τον αποκλειστικό έλεγχο ορισμένων τομέων χάραξης πολιτικής.

»Όμως η Ευρώπη των αλληλεπικαλυπτόμενων εθνικών κυριαρχιών δεν θα πρέπει να συγχέεται με μια άλλη, στην οποία τα έθνη-κράτη εξανεμίζονται και χάνονται μέσα σε όλο και ευρύτερες οντότητες.

»Η μεγάλη ποικιλία πολιτισμών και παραδόσεων της Ευρώπης, πού τόσο εκτιμούσαν οι στοχαστές από τον Μακιαβέλλι και μετά, παραμένει θεμελιώδης για τη σημερινή κατανόηση της ηπείρου.

»Τούτο το πανόραμα εθνικών πολιτισμών, ιστοριών και αξιών δυσκολεύει τους Ευρωπαίους να δράσουν συνεκτικά και γρήγορα σε στιγμές κρίσης αν και αυτό δεν είχε σχεδόν καμιά σημασία στον Ψυχρό Πόλεμο, αφού οι Ευρωπαίοι και από τις δύο πλευρές του Σιδηρού Παραπετάσματος είχαν αφήσει την πρωτοβουλία για τις υποθέσεις τους στις δύο υπερδυνάμεις. Συνήθισαν λοιπόν επί δεκαετίες να κατηγορούν τους Αμερικανούς και τους Ρώσους, περιμένοντας παράλληλα απ’ αυτούς να βάλουν σε τάξη τα του οίκου τους…»

Σκοτεινή και αμήχανη παρακολουθεί τις αλλαγές γιατί αν και ο κόσμος έγινε πολύ ταχύτερος, δεν κατάφερε μέσα στα τελευταία 50-70 χρόνια να πετύχει ειρηνικά κάτι περισσότερο από ό,τι μέσα από μία ιστορία δύο χιλιάδων ετών, κατάφερε να συνθέσει.

Επομένως, θα πρέπει να προετοιμαστούμε για μια αργή - σε χρόνο- διαδικασία μετεξέλιξης του ευρωπαϊκού πίνακα, όπου η Ευρώπη θα αλλάξει χρώμα, όπως συνέβη στις ΗΠΑ. Η μετανάστευση στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Γερμανικών βαρβαρικών φύλων που συνέβαλε στην δημιουργία νέων κρατικών οντοτήτων, διήρκεσε αιώνες.

Θα πρέπει επίσης να προετοιμαστούμε για μια αργή διαδικασία ομαλής ενσωμάτωσης των μεταναστευτικών ροών στον κοινωνικό ιστό έχοντας επίγνωση ότι ηοποιαδήποτε μεταναστευτική πολιτική αποδίδει καρπούς μόνο μακροπρόθεσμα και ότι το χρονικό κενό που μεσολαβεί μέχρι την ενσωμάτωση, είναι δυνατόν να προκαλούνται αντιδράσεις κατά την περίοδο που αφίσταται της ενσωμάτωσης.

Θα πρέπει να γίνουν αντιληπτοί και οι φόβοι γηγενών πληθυσμιακών ομάδων και να προετοιμαστούν οι υποδοχείς- πληθυσμοί για τις θετικές παραμέτρους της μετανάστευσης, ιδιαίτερα όταν αξιόπιστες μελέτες οδηγούν στην πιθανότατα ασφαλή πρόβλεψη ότι o πληθυσμός των γηγενών στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία, στην Βουλγαρία, στην Σλοβακία και στην Λετονία θα μειωθεί κατά 37%!

Θα πρέπει να αποκτήσουμε την ικανότητα να διακρίνουμε αν και που υπάρχει κάποιος εχθρός. Ο εχθρός πάντοτε εφευρισκόταν. Ήταν σχεδόν πάντα η άμυνα που έχτιζαν όλοι για να προστατέψουν την ταυτότητά τους. Και χτιζόταν σταδιακά. Το Ισλάμ για παράδειγμα μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Αλλά το Ισλαμικό Κράτος δεν είναι το Ισλάμ, υπό την έννοια ότι ο Χίτλερ δεν ήταν ο Χριστιανισμός.

Ευρώπη λοιπόν, ευρύωπος ή μια Σκοτεινή Ήπειρος ; Πόσο μακριά μπορεί να δει η Ευρώπη και ποιες αποφάσεις είναι σε θέση να πάρει ;

Η αρθρογραφία γύρω από το προσφυγικό και την μετανάστευση είναι μεγάλη και επαρκής σε ιδέες και προβληματισμούς. Το μπαλάκι ανήκει πλέον στους πολιτικούς που έχουν την υποχρέωση να σχεδιάσουν λύσεις τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες. Ισοδυναμούν αυτές οι λύσεις με τον ορισμό του απίθανου;

Οι νέοι πάντως, όπως τους έζησα και τους ζώ μέσα από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Οι Νέοι Ευρωπαίοι: φώτα και σκιές για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από τα μάτια των τωρινών και μελλοντικών νέων πολιτών» που αφορά στην διερεύνηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες 2ης γενιάς και αναζητά τρόπους εύρυθμης ενσωμάτωσής τους στον κοινωνικό ιστό της χώρας όπου κατοικούν, έχουν ήδη «ψηφίσει» πως το νέο χρώμα στον πίνακα της Ευρώπης θα το παράγει η μετανάστευση.

Ευρώπη λοιπόν, ευρύωπος ;

(1) Le Monde diplomatique, Ελληνική έκδοση του Manière de voir, Τεύχος 10, Δεκέμβριος 1996, σελ. 69-72, «Ο Πλανήτης στον δρόμο της καταστροφής», Susan George και «Η σκοτεινή όψη της κατανάλωσης», εφημερίδα «Καθημερινή», 8-10-2000.

(2) Μαρκ Μαζάουερ, «Σκοτεινή ήπειρος : Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας», 1998 (ελληνική έκδοση : εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2001,σελ. 383-384)

* Καθηγητής ΤΕΙ Πειραιά