"Παράγωγες" σκέψεις

Του Δημήτρη Τσαγκάρη . Ο όρος “παράγωγο χρηματοοικονομικό προϊόν” σημαίνει ότι παράγεται από άλλα πιο απλής μορφής αξιόγραφα ή εμπορε...

Του Δημήτρη Τσαγκάρη.

Ο όρος “παράγωγο χρηματοοικονομικό προϊόν” σημαίνει ότι παράγεται από άλλα πιο απλής μορφής αξιόγραφα ή εμπορεύματα (όπως μετοχές, ομολογίες, δείκτες μετοχών, πετρέλαιο, χρυσός, πορτοκάλια, μέταλλα, κλπ.), τα οποία καλούμε υποκείμενους τίτλους ( underlying  assets).

Τα παράγωγα δεν είναι παρά συμβόλαια που αναφέρονται σε συγκεκριμένους τίτλους ή εμπορεύματα.

Η αγοραπωλησία τους όμως συμφωνείται για το μέλλον, με προκαθορισμένους όρους που περιλαμβάνουν την τιμή, την ποσότητα και τον χρόνο παράδοσης. Ο βασικός λόγος της εισαγωγής και χρήσης των παραγώγων είναι η ανάγκη ανάπτυξης μηχανισμών διασφάλισης έναντι των κινδύνων που ενέχουν οι επενδύσεις. Τα παράγωγα δηλαδή αποτελούν εργαλεία μείωσης του κινδύνου, μπορούν όμως και να τον αυξήσουν, εφόσον χρησιμοποιηθούν για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Οι πιο κοινοί τύποι παραγώγων είναι τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, τα δικαιώματα προαίρεσης, τα προθεσμιακά συμβόλαια και οι συμβάσεις ανταλλαγής.

Πιο συγκεκριμένα, οι Συμβάσεις Ανταλλαγής Κινδύνου Αθέτησης, ευρέως γνωστές ως ΣΑΚΑ, είναι οι πλέον διαδομένες στο επενδυτικό κοινό, ακριβώς για τον λόγο ότι χρησιμοποιούνται ως μέθοδοι προστασίας κυρίως από τον επιτοκιακό κίνδυνο.

Μπορεί να έχουν τη μορφή είτε σύμβασης ανταλλαγής επιτοκίων, είτε σύμβασης ανταλλαγής νομισμάτων, είτε σύμβασης ανταλλαγής εμπορευμάτων, είτε σύμβασης ανταλλαγής μετοχών.

Να μην ξεχνάμε, ότι τα εν λόγω χρηματοπιστωτικά προϊόντα, έχουν «κατηγορηθεί» για την οικονομική κατάρρευση κολοσσιαίων ιδρυμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπως η Bear Stearns και η Lehman Brothers. Έχει λεχθεί επίσης,  ότι πρόκειται για «τοξικά χρηματοπιστωτικά όπλα μαζικής οικονομικής καταστροφής», κυρίως γιατί περιλαμβάνουν περίπλοκους οικονομικούς όρους, αλλά  και γιατί εμπεριέχουν ιδιαίτερα μεγάλο ρίσκο λόγω των κινδύνων που ενέχουν, όπως ενδεικτικά ο πιστωτικός κίνδυνος, ο κίνδυνος ρευστότητας, ο κίνδυνος αγοράς - τίτλων, ο κίνδυνος επιτοκίου, ο κίνδυνος μεταβλητότητας, ο κίνδυνος μειωμένης εποπτείας, ο κίνδυνος μόχλευσης, ο νομικός κίνδυνος, κα., δηλαδή εν τέλει καθίστανται ένα στοίχημα!

Ο βασικός σκοπός αυτών των προϊόντων έγκειται είτε στην αντιστάθμιση του κινδύνου (η οποία εξασφαλίζεται με τη δημιουργία αντίθετων αποτελεσμάτων από αυτά της υποκείμενης αξίας)  είτε στην κερδοσκοπία(στην εκμετάλλευση, δηλαδή, των δεικτών της αγοράς προς επίτευξη κέρδους).

Οι ελληνικές Τράπεζες όμως, φαίνεται πως “εκμεταλλεύτηκαν” εμπορικά  τα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα, καθώς οι περιπτώσεις είτε ιδιωτών είτε επιχειρήσεων που συμβλήθηκαν σε τέτοιου είδους συμβάσεις / συμβόλαια αποκαλύπτονται ολοένα και περισσότερες - «έρχονται τώρα στην επιφάνεια».

Οι Τράπεζες προσέφεραν τα προϊόντα αυτά ως μέσα αντιστάθμισης του κινδύνου (επιτοκιακού είτε συναλλαγματικού), χωρίς όμως να σταθμίζουν την  ανικανότητα των εν δυνάμει επενδυτών στην κατανόηση  της πολυπλοκότητας αυτών, και ίσως  «παραλείποντας» να αναφέρουν ρητά τους κινδύνους που οι «επενδυτές»  αναλάμβαναν με την εμπλοκή τους σε τέτοιου είδους συμβάσεις.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι, μεσούσης της οικονομικής κρίσης οι συγκεκριμένοι επενδυτές βρέθηκαν τελικά εκτεθειμένοι-αιχμάλωτοι  σε κάθε έναν από τους προαναφερόμενους κινδύνους.

Κατέληξαν να χρωστάνε στις Τράπεζες υπέρογκα σε πολλές περιπτώσεις ποσά, χωρίς φυσικά να είναι σε θέση να κατανοήσουν το γιατί, από τη στιγμή που εκείνοι συμβλήθηκαν με την Τράπεζα, θεωρώντας ότι έτσι  τους παρέχεται «προστασία» και όχι έκθεση σε κίνδυνο!

Η αλήθεια είναι ότι, οι Τράπεζες μπορούσαν εξ αρχής να «προβλέψουν» την κατάληξη αυτών των συμβάσεων σε τέτοιο σημείο ώστε κανείς μπορεί να κάνει λόγο, και για, «κερδοσκοπική» πλευρά στη συμπεριφορά τους...

Το ζήτημα είναι σοβαρό, καθώς υπάρχουν πλείστες περιπτώσεις τόσο απλών πολιτών (οι οποίοι προέβησαν σε τέτοιου είδους συμβάσεις προκειμένου να προστατευθούν από ενδεχόμενες μεταβολές επιτοκίων ή συναλλάγματος λόγω στεγαστικών δανείων),  όσο και μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (οι οποίες θεώρησαν ότι με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται από αυτές τις μεταβολές λόγω επιχειρηματικών δανείων και χορηγήσεων).

Πολλοί από αυτούς ήδη καταφεύγουν στην ελληνική δικαιοσύνη προκειμένου να προστατευθούν, κυρίως  από την «αντιδεοντολογική» συμπεριφορά εκ μέρους των Τραπεζών, οι οποίες μάλιστα, φαίνεται να έχουν αποκομίσει μόνο  σημαντικά οφέλη από αυτές τις συναλλαγές!

Την ίδια στιγμή, έγκυροι νομικοί κύκλοι ισχυρίζονται ότι μπορεί να αποδειχθεί πως αυτές οι συμβάσεις είναι άκυρες, άρα και ανύπαρκτες, καθώς υπάρχουν νόμοι, οι οποίοι προστατεύουν τους καταναλωτές από αυτή την «παραβατική» συμπεριφορά των τραπεζών.

Επιπλέον, αναφέρουν ότι, για αυτού του είδους τις συναλλαγές υπάρχουν αυστηροί ρυθμιστικοί κανόνες τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από την Τράπεζα της Ελλάδος, τους οποίους οι τράπεζες έχουν «παραβιάσει»  στο βωμό, ενδεχομένως,  της κερδοσκοπίας.

Το βέβαιο  είναι,  ότι για τους συμβαλλόμενους σε τέτοιους είδους συμβάσεις, οι οποίοι δεν μπορούσαν να είναι σε θέση να κατανοήσουν τους περίπλοκους οικονομοτεχνικούς όρους και κινδύνους -που περιλαμβάνουν αυτές οι συμβάσεις παράγωγων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, και τελικά έχουν βρεθεί με τεράστιες οικονομικές απώλειες- υπάρχει τρόπος προστασίας μέσω της νομικής οδού.  

Είναι εξόχως παράδοξο, να μειώνονται τα επιτόκια και ο οφειλέτης να πληρώνει περισσότερα!
Το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των εμπλεκομένων σε τέτοιου είδους  συναλλαγές είναι σαφές και πλούσιο, και έγκριτοι δικηγόροι κάνουν λόγο για καταφανή παραβίαση θεμελιωδών διατάξεων αυτού εκ μέρους των ελληνικών τραπεζών, τόσο λόγω καταχρηστικής συμπεριφοράς τους, όσο και λόγω ελλιπούς ενημέρωσης των καταναλωτών.

* Δημήτρης Τσαγκάρης - Οικονομολόγος ΜΑ - Φοροτέχνης Α’ - Διευθύνων Σύμβουλος της FAO Economics AE