Από την Βιομηχανική Επανάσταση στη σημερινή συγκυρία

Aπό την Ειρήνη Οζούνη. Η επίμονη παγκόσμια καθοδική οικονομική πορεία έχει δώσει το έναυσμα για την αφύπνιση θεωριών των μακρών κυμάτων ...

Aπό την Ειρήνη Οζούνη.
Η επίμονη παγκόσμια καθοδική οικονομική πορεία έχει δώσει το έναυσμα για την αφύπνιση θεωριών των μακρών κυμάτων οικονομικής εξέλιξης. Με τον όρο Μακρά κύματα (Long Waves) αποκαλούν στην οικονομική επιστημονική βιβλιογραφία τους μακροχρόνιους οικονομικούς κύκλους, κάθε φάση των οποίων διαρκεί περίπου 25 χρόνια. Η παρατεταμένη σημερινή αρνητική οικονομική συγκυρία μας αναγκάζει να διερωτηθούμε: Μπορεί η οικονομική κρίση που βιώνει η Ευρώπη και ιδιαίτερα τα νοτιότερα μέλη της να αποτελεί μέρος μίας τέτοιας μακροχρόνιας καθοδικής πορείας; Τα μακρά κύματα ή κύκλοι Kondratieff όπως ονομάστηκαν από την πρώτη σημαντική εμπειρική τους διερεύνηση είναι εμφανή, ακόμα και με μία απλή οπτική παρατήρηση της ιστορίας των οικονομικών δεδομένων των μεγάλων καπιταλιστικών χωρών, παρά τις αμφιβολίες ως προς την ύπαρξή τους που εκφράζουν οι διαφορετικές σχολές.

Παραβλέποντας την υπόθεση μιας κυκλικής μακροχρόνιας εξέλιξης των καπιταλιστικών οικονομιών, η νεοκλασική θεώρηση αναγνωρίζει μόνο σταθερές ιστορικά ανοδικές δυναμικές πορείες, χωρίς βέβαια να αποκλείει την ύπαρξη των τυχαίων και πάντα εξωγενώς προσδιορισμένων βραχυχρόνιων αποκλίσεων. Η διαφορά είναι ότι οι αποκλίσεις αυτές και οι οικονομικές κρίσεις που προκαλούν, διαρκούν λίγο, χωρίς να επηρεάζουν ιδιαίτερα την ευημερία των μελών των κοινωνιών. Σύντομα, οι αυτορρυθμιζόμενες οικονομίες θα επανέλθουν στην προκαθορισμένη ανοδική τους εξέλιξη, επιστρέφοντας στον σταθερό ρυθμό ανάπτυξης που καθορίζει η τεχνολογική πρόοδος μαζί με τη διαρκή συσσώρευση του κεφαλαίου και τις νέες επενδύσεις.

Μάλιστα, σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία που υπερασπίζεται την υπάρχουσα κατάσταση, η σύγκλιση των διαπεριφερειακών / διακρατικών ανισοτήτων προκύπτει και αυτή αυτόματα, αυτορυθμιζόμενη. Βασιζόμενοι στην παραπάνω άποψη, οι κινούντες τα νήματα της παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής προχώρησαν στην απελευθέρωση των αγορών, αλλά και τη δημιουργία διακρατικών ενώσεων. Βεβαίως, αν αυτό ίσχυε, στα πλαίσια της σύγχρονης οικονομικής διεθνοποίησης, και ιδιαίτερα μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα περιμέναμε οι παρελθοντικές μεγάλες ανισότητες να έχουν ήδη μειωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, αν όχι εξαφανιστεί.

Αντί αυτού όμως παρατηρούμε μια συνεχή επιδείνωση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Βλέπε Zarotiadis & Gkagka στο Journal of Postkeynesian Economics, Vol. 35, No.4, 2013.) Μήπως λοιπόν μια τεκμηρίωση της μακροχρόνιας κυκλικής εξέλιξης των οικονομιών θα μπορούσε να θεωρηθεί παράγοντας αιτιολόγησης των παραπάνω;

Ιστορικά, τα Mακρά Kύματα συνδέονται με την εμφάνιση ριζικών αλλαγών των βασικών τεχνολογικών υποδομών, ηγετικών κλάδων των οικονομιών, διαμορφώνοντας το παραγωγικό πλαίσιο - μοντέλο μιας ολόκληρης εποχής (Techno-Economic-Production Paradigm). Έτσι παρατηρούμε τέσσερεις πολύ σημαντικές μακροχρόνιες καθοδικές πορείες των οικονομιών, οι οποίες ιστορικά ακολουθούν τις σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις της καπιταλιστικής παραγωγής μετά από τη δομική επαναδιαμόρφωση της. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις επαναστάσεις σταθμούς για την τεχνολογική εξέλιξη της καπιταλιστικής παραγωγικής διαδικασίας όπως η βιομηχανική επανάσταση, η χρήση ατμομηχανής και εκβιομηχάνιση, η χρήση του ηλεκτρισμού, η χρήση νέων ενεργειακών πόρων, και η πληροφορική. Τέσσερα μεγάλα μακρά κύματα, τέσσερεις μεγάλες αλλαγές στην καπιταλιστική οικονομία ακολουθούμενες πάντα από μακροχρόνιες παγκόσμιες υφέσεις των οικονομιών. Οι αρνητική οικονομική πορεία θα διακοπεί, είτε με την εμφάνιση της επόμενης τεχνολογικής ανακάλυψης, είτε με την χρήση ωμών πολιτικών επανάκαμψης του συστήματος, όπως αυτές του πολέμου, οι οποίες εγγυούνται δυνατότητες επανεπένδυσης και εισροής σε ξένες αγορές.

Σήμερα, βιώνουμε έναν διαφορετικό είδος πολέμου αντίστοιχο με το διαφορετικό είδος της εξέλιξης του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο ακολούθησε την επίσης διαφορετική εξέλιξη της τεχνολογικής προόδου. Η χρήση του διαδικτύου και της πληροφορικής, χωρίς φυσικά να είναι η αιτία, παρόλα αυτά αποτέλεσαν σημαντικό εργαλείο στην στροφή του συσσωρευμένου κεφαλαίου από την παραγωγική διαδικασία στην χρηματοπιστωτική σπέκουλα, η οποία μετά από την βραχυχρόνια διακοπή της το 2008, ανακάμπτει μέσα από έναν οικονομικό πόλεμο σε βάρος των χρεωμένων κρατών του Ευρωπαϊκού Νότου.

Προσοχή, η κατανόηση της παραπάνω ιστορικής μετεξέλιξης σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε μια μοιρολατρική αποδοχή της. Τουναντίον, θα πρέπει να αποτελέσει το δυνατότερο όπλο πείθου και ανατροπής.

Η Ειρήνη Οζούνη, είναι υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ και μέλος του Ε.Γ. της Σοσιαλιστικής Προοπτικής.