Το όραμα προς την Τέταρτη Ελληνική Δημοκρατία

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου Τα εθνικά – κοινωνικά οράματα δεν γεννιούνται στο πολιτικό κενό. Δεν είναι δημιουργήματα της διανόηση...

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου

Τα εθνικά – κοινωνικά οράματα δεν γεννιούνται στο πολιτικό κενό. Δεν είναι δημιουργήματα της διανόησης, ούτε κομματικής προπαγάνδας. Δεν είναι προϊόντα του μάρκετινγκ. Είναι πολιτικές κατασκευές που προϋποθέτουν την πολιτισμική και κοινωνική αποκρυστάλλωση κινημάτων για την μετάβαση σε μια άλλη μορφή εθνικού κράτους και τον μετασχηματισμό της συγκεκριμένης κοινωνίας σε μια άλλη μορφή οργάνωσης.

Με μία κουβέντα, αγαπητέ αναγνώστη, δίχως κραταιό κίνημα, σε όραμα που θα εμπνεύσει τον ελληνικό λαό προς μία Νέα Μεταπολίτευση που θα επανιδρύει το ελληνικό κράτος θεσμοθετώντας την Τέταρτη Ελληνική Δημοκρατία στην θέση της καταρρέουσας Τρίτης, δεν μπορείς να αναφέρεσαι, να αναζητείς και να προσδοκάς. Αυτά, αν θέλουμε να παραμείνουμε στοιχειωδώς σοβαροί τόσο στην κριτική μας, όσο και στην σύνθεση ενός σύγχρονου πολιτικού λόγου, ασχέτως ιδεολογικού και κοσμοαντιληπτικού προσανατολισμού.

Στην Ελλάδα σήμερα όσοι αναζητούν όραμα με ιδεαλιστικά ή οικονομιστικά χαρακτηριστικά, είτε αυταπατώνται, είτε εξαπατούν τους αποδέκτες του μηνύματός τους. Βιώνουμε το φαινόμενο μίας τυφλής μετάβασης και ενός τυφλού μετασχηματισμού με μεγάλη δόση τρομοκρατίας εναντίον ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας (παρατεταμένο «σοκ και δέος»), χωρίς την δημιουργία ενός κινήματος που θα μπορούσε με το όραμά του να χρωματίσει ιδεολογικοπολιτικά τη Νέα Μεταπολίτευση και να διαμορφώσει ένα νέο πολιτισμικό πλαίσιο, εντός του οποίου θα αποκρυσταλλωνόταν ένα νέο πολιτικό σύστημα σε αντικατάσταση αυτού που σήμερα αντικειμενικά βρίσκεται σε μείζονα κρίση.

Η έλλειψη κινήματος, λοιπόν, που θα προσέδιδε το ηθικό εκείνο στοιχείο στην πολιτική πρακτική, παράλληλα με την ηθική νομιμοποίηση του πολιτικού λόγου για την θεμελίωση της Τέταρτης Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι η ουσιαστική αιτία της παρατηρούμενης από ολοένα και περισσότερους έλλειψης οράματος.

Ηθική δίχως κίνημα, ιδιαίτερα σε μια περίοδο μείζονος οικονομικής κρίσης που αναδεικνύει την πολιτισμική κρίση μιας εθνικής κοινωνίας, όπως η ελληνική, είναι ηθικισμός. Και πολιτική δίχως ρωμαλέο κίνημα για την αντιμετώπιση και το ξεπέρασμα αυτής της κρίσης δεν είναι ακριβώς πολιτική, αλλά είδος γραφειοκρατισμού. Η προσωπική μου προσέγγιση στην κρίση με την μορφή της ριζοσπαστικοποίησης της δημοκρατίας στο πλαίσιο ενός αγωνιστικού πλουραλισμού, ουσιαστικά προδήλωνε την επανασύνδεση της ηθικής με την πολιτική στην Ελλάδα. Η σχέση αυτή (ηθική – πολιτική) είναι που βρίσκεται σε μεγίστη κρίση στον τόπο μας, χαρακτηρίζοντας στην ουσία τόσο την μορφή της οικονομικής κρίσης στην χώρα, όσο και εκείνη την πολιτισμική που διατρέχει την κοινωνική και πολιτική κουλτούρα, όπως αυτή εκφράζεται στην καθημερινότητα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.

Άρα είναι η επανασύνδεση της ηθικής με την πολιτική στην Ελλάδα που θα μπορούσε να δώσει το περίφημο όραμα που όλοι αναζητούν στην πατρίδα μας, εκφραζόμενο από ένα ρωμαλέο κίνημα εκδημοκρατισμού και παραγωγικής αναδιάρθρωσης.

Ποιος είναι, ωστόσο, ο συνδετικός κρίκος της ηθικής με την πολιτική, φίλε αναγνώστη μου; Η έννοια της ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ! Δίχως αυτήν οποιαδήποτε πολιτική βρίσκεται σε αντίφαση με τους ηθικούς στόχους που η ίδια καταδηλώνει ή υποδηλώνει πως εξυπηρετεί. Δίχως αυτήν η Δημοκρατία είναι σκέτος ιδεολογισμός, καιροσκοπισμός, ή όχημα για την εξυπηρέτηση μονοπωλιακού χαρακτήρα συμφερόντων. Δίχως αξιοκρατία οποιαδήποτε πολιτική πάσχει στην ουσία από σοβαρή ή λιγότερο σοβαρή πολιτική νομιμοποίηση και στην κοινωνία βασιλεύει η διαφθορά, ο ατομισμός και η χυδαιότητα του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Όσοι μάλιστα επιχειρούν, διασκεδάζοντας την έννοια της αξιοκρατίας να διαμορφώσουν την έννοια της δημοκρατίας στο πλαίσιο της αντίθεσης καπιταλισμός – σοσιαλισμός είναι πολιτικοί απατεώνες, ασχέτως αν το συνειδητοποιούν ή όχι. Σοσιαλισμός σημαίνει αξιοκρατία.

Πόσοι, όμως, από τους σοσιαλιστές κάθε μορφής εννοούν αυτή την σχέση; Δεν νομίζω ότι έχουν απομείνει πολλοί. Οι περισσότεροι υπονοούν ότι αυτό είναι ένα ζήτημα που θα προκύψει αυτόματα μετά την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας υπό την διεύθυνση κάποιας γραφειοκρατίας. Και αυτό επειδή είναι ο καπιταλισμός εκείνος που διαμορφώνει ένα καθεστώς αναξιοκρατίας δια του κοινωνικού αποκλεισμού.

Παραμύθια που έχουν προ πολλού καταρρεύσει εντός του ιστορικού χρόνου! Η αξιοκρατία είναι ζήτημα που αφορά στο συγκεκριμένο μοντέλο ηγεμονίας και μόνον μία εναλλακτική ηγεμονία θα μπορούσε να την καλλιεργήσει. Μία μορφή ηγεμονίας που δεν θα στηριζόταν στις λεγόμενες «πολιτικές ισχύος», στον αποκλεισμό μέσω γραφειοκρατικών διαταγμάτων και στον αποκλεισμό στο πλαίσιο ενός πελατειακού ή κορπορατικού συστήματος διακυβέρνησης. Ουδείς ολοκληρωτισμός ενδιαφέρεται στην πραγματικότητα για την αξιοκρατία.

Ο νεοφιλελευθερισμός που καλλιεργείται στην Ελλάδα από κεντροδεξιούς και κεντροαριστερούς ως ιδεολόγημα και πολιτικο-οικονομική πρακτική για να επιλυθεί δήθεν η ελληνική κρίση, αποτελεί μία μορφή ολοκληρωτικού καπιταλισμού που δεν θα μπορούσε παρά να αγνοεί απολύτως το ζήτημα της αξιοκρατίας. Η αγορά μπορεί να αξιολογεί συγκυριακά τι είναι και τι δεν είναι κερδοφόρο, τι θα μπορούσε να αποδώσει (: εκτίμηση) στην συγκυρία μεγαλύτερη οικονομική αξία. Και αυτό πάντα σε μία ιδεατή μορφή ελεύθερης αγοράς. Αυτό, ωστόσο, αποτελεί μία οικονομίστικη προσέγγιση με απίθανα αυθαίρετους όρους, που δεν έχουν καμία σχέση με κοινωνικά θεσπισμένους κανόνες αξιοκρατίας.

Η μετάβαση από το πελατειακό ελληνικό καθεστώς σε ένα κορπορατικό μέσω νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων έρχεται να υποκαταστήσει την δραματική έλλειψη αξιοκρατίας στην Ελλάδα με την έννοια της αξιολόγησης, μετατρέποντας αυθαίρετα ποιοτικές μεταβλητές σε ποσοτικές, οι οποίες επιπλέον ούτε σταθερές είναι, ούτε καθοριζόμενες από ένα γενικό κοινωνικό consensus. Φτάσαμε ακόμα και το διαστροφικό «άξιο είναι ο, τι θέλει η αγορά» να αποκτά απολύτως ελαστικά κριτήρια, που εξυπηρετούν κάθε φορά μικροσυμφέροντα και ηγεμονισμούς, ή, με άλλα λόγια, μονοπώλια και ολιγοπώλια κάθε μορφής. Αυτά εχθρεύονται ασφαλώς την αξιοκρατία. Η αξιοκρατία περιέχει πάντοτε μία ποιοτική δυναμική που αμφισβητεί την σταθερότητα και ανάπτυξη μονοπωλίων και ολιγοπωλίων. Η αξιοκρατία υπονομεύει την συγκέντρωση εξουσίας και την πόλωση κεφαλαίων. Να γιατί την μισούν τα αυταρχικά καθεστώτα και την υποκαθιστούν με την έννοια της αξιολόγησης όσοι επιζητούν στην πολιτική τους μία επίφαση δημοκρατικότητας.

Αξιοκρατία σημαίνει σεβασμός σε κοινωνικές και όχι οικονομικές αξίες. Αυστηρή προσήλωση σε κανόνες που αποκρυσταλλώνονται σε δημοκρατικούς θεσμούς δικαίου. Σε κανόνες, δηλαδή, που δομούν ένα Κράτος Δικαίου. Δεν αποτελεί κοινωνική πρόοδο ο ετεροκαθορισμός αυτών των κανόνων από τις συγκυριακές ανάγκες ανάπτυξης της αγοράς. Δεν είναι, για παράδειγμα, αξιοκρατία αυτό που χαρακτηρίζει τον μετασχηματισμό της εκπαίδευσης στην Ελλάδα, όπως και τον μετασχηματισμό στις εργασιακές σχέσεις στην χώρα μας. Είναι το αντίθετό του… διασκεδάζοντας την κατάρρευση κάθε κανόνα αξιοκρατίας με την εισαγωγή της έννοιας της αξιολόγησης από την αγορά, η οποία με ένα απολύτως φαιδρό τρόπο εμφανίζεται απρόσωπη και ουδέτερη. Άμα πετύχεις να προσδώσεις αντικειμενικό και ουδέτερο προσωπείο στα τραστ και στα μονοπώλια, έχεις πετύχει να εκθεμελιώσεις το δημοκρατικό φαινόμενο. Και αυτό διαδραματίζεται αυτήν την περίοδο στην Ελλάδα, όπου δεν υπάρχει απολύτως κανένα κίνημα να υπερασπιστεί την αξιοκρατία.

Διαβάζω σήμερα στην ιστοσελίδα του «Βήματος» ένα άρθρο υπό τον τίτλο «Θα απαλλαγούμε από την αναξιοκρατία;» [του Κάζη Δημήτρη Αρ.] που ουσιαστικά αποτελεί την σύνοψη όσων η γραφή μου έχει επισημάνει την τελευταία δεκαετία. Μεταξύ άλλων στο άρθρο σημειώνεται: «Δεν χρειάζεται όμως να είναι κανείς ειδικός, για να καταλάβει μια απλή και πικρή αλήθεια που, κατά τη γνώμη μου, αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί την κύρια πηγή του κακού: Επί σχεδόν 4 δεκαετίες τα πόστα των αποφάσεων στην πολιτική, στη δημόσια διοίκηση και στο συνδικαλισμό καταλήφθηκαν σε μεγάλο βαθμό από ευκαιριακούς κομματικούς παράγοντες μη σχετικούς με το αντικείμενο ή με ιδεοληψίες και συχνά χαμηλού ήθους. Είχαμε δηλαδή έντονη αναξιοκρατία και νεποτισμό με οδηγό το ατομικό συμφέρον σε όλους σχεδόν τους τομείς. Τα ΜΜΕ αλώθηκαν από διαπλεκόμενους επιχειρηματίες. Όσοι πράγματι πόνεσαν και αγωνίστηκαν να προσφέρουν κάτι χρήσιμο στον τόπο συντρίφτηκαν γρήγορα από τις ομάδες της μετριότητας και των συμφερόντων, οι οποίες έτσι αδιαλείπτως κυριαρχούν. Αλλά και οι της Αντιπολίτευσης δεν προσφέρουν εαυτούς ως ένα υποσχόμενο παράδειγμα. Πού λοιπόν θα οδηγούσαν αναπόδραστα όλοι αυτοί τη χώρα; Τον λογαριασμό τον πληρώνουν τα παιδιά μας: το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό μας μεταναστεύει ή τυγχάνει απαράδεκτης εκμετάλλευσης από κόμματα και ιδιώτες. Πάμπολλοι νέοι είναι ανασφάλιστοι και λίγοι σκέπτονται να κάνουν παιδιά. Όραμα και σχέδιο για τη χώρα επί έξη χρόνια τώρα κανείς δεν μπήκε στον κόπο να προτείνει. Η υποδομή της οικονομίας συνεχώς καταστρέφεται. Η δημόσια διοίκηση όχι μόνο δεν βελτιώθηκε αλλά μάλλον οδεύει προς το χειρότερο. Η μεσαία τάξη βούλιαξε. Ο λαός εξαπατάται σε συνεχή βάση. Το κράτος πρόνοιας περιορίστηκε δραματικά. Τα "φιλέτα" μας ξεπουλιούνται σε τιμή ευκαιρίας. Βρέθηκαν αξιοποιήσιμοι υδρογονάνθρακες και γίναμε στόχος εκμετάλλευσης. Τα διεθνή σύννεφα πυκνώνουν γύρω μας. Και το χειρότερο απ' όλα: Η τρέχουσα στελέχωση των καίριων πόστων της ηγεσίας εγγυάται τη συνέχιση των πρακτικών του παρελθόντος. Τι μέλλον λοιπόν μπορεί να έχει αυτός ο τόπος;»

Είναι μάλλον ρητορικό το ερώτημα! Η έλλειψη ενός κινήματος για την θεμελίωση της αξιοκρατίας στην Ελλάδα στερεί από την Τέταρτη Ελληνική Δημοκρατία το δημοκρατικό όραμα και κανένα απολύτως λαμπρό μέλλον δεν μπορεί να προσδοκά κανείς δίχως ένα κοινωνικό όραμα που ως πυρήνα του θα έχει την αξιοκρατία. Ελάτε να συζητήσουμε για την αξιοκρατία και τους κανόνες της, όσοι τουλάχιστον αρθρώνετε την λέξη δημοκρατία! Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός δεν είναι αφηρημένη έννοια. Αποτελεί πολιτική πρακτική η οποία διαμορφώνει αποκλεισμούς με κριτήριο την αξιοκρατία και μόνον.

Υπάρχει η πιθανότητα δημιουργίας κινήματος στην Ελλάδα που θα εννοούσε τον αποκλεισμό της αναξιοκρατίας και των αναξιοκρατών, ενώ θα επιζητούσε επιτακτικά μία νέα μορφή πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης στην Ελλάδα, βασισμένη στην αξιοκρατία; Όχι; Γιατί όχι; Διότι φτάσαμε η αναξιοκρατία να νομιμοποιείται πολιτικά από τα βάθη της δεξιάς μέχρι τα βάθη της αριστεράς! Αυτό είναι έκφραση μίας σοβαρά διαταραγμένης κοινωνίας, που ολοένα και περισσότερο την περίοδο της κρίσης υποκαθιστά την ηθική με τον ηθικισμό, τον ιδεολογισμό και τον αγοραίο ωφελιμισμό. Κι όμως! Η αξιοκρατία είναι το κρισιμότερο στοιχείο για την ποιότητα οποιασδήποτε δημοκρατίας! Η επανασύνδεση της ηθικής με την πολιτική θα προσέδιδε ποιοτικά χαρακτηριστικά στην σημερινή μετάβαση και στον σημερινό μετασχηματισμό προς την Τέταρτη Ελληνική Δημοκρατία. Δίχως αξιοκρατία η τυφλή πορεία προς το μέλλον θα συνεχιστεί!