Μια συνταγή για τη δημοσιονομική ένωση της Ευρωζώνης...

Οι νομισματικές ενώσεις που πέτυχαν στην ιστορία είχαν και δημοσιονομικό, ενδεχομένως και πολιτικό χαρακτήρα. Ας σκεφτούμε για παράδειγμ...

Οι νομισματικές ενώσεις που πέτυχαν στην ιστορία είχαν και δημοσιονομικό, ενδεχομένως και πολιτικό χαρακτήρα. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο – ακόμα κι αν οι Σκοτσέζοι εθνικιστές θα προτιμούσαν έναν διαφορετικό διακανονισμό – ή τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η Ευρωζώνη όμως δεν... έχει ακόμη τέτοια χαρακτηριστικά. Και αν κρίνουμε από την προϊστορία της Λατινικής ή της Σκανδιναβικής νομισματικής ένωσης που κι οι δυο τους διαλύθηκαν – αλλά και από την κατάρρευση της ζώνης του ρουβλίου που ακολούθησε το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης – αυτό ενδέχεται να είναι και το μοιραίο ελάττωμά της. Και το πρόβλημα πλέον δεν αφορά αποκλειστικά την περιφέρεια: από τη στιγμή που η Γαλλία και η Ολλανδία έχουν βρεθεί υπό πίεση, κάποιοι επενδυτές αρχίζουν να αναρωτιούνται αν η διάβρωση της Ευρωζώνης αρχίζει να φτάνει στον πυρήνα.
Το βασικό ερώτημα είναι το εξής: είναι δυνατόν να κατασκευαστεί κάποιους τύπος νόμιμης δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης για την Ευρωζώνη ενώ παραδόξως τα κράτη μέλη της θα εξακολουθήσουν να διατηρούν κάποιο βαθμό εθνικής κυριαρχίας;
Η απάντηση θα μπορούσε να είναι επιφυλακτικά θετική. Συζητάμε για τη δημοσιονομική και πολιτική ένωση σαν να είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Σαφώς και δεν είναι. Οι φόροι επί της κατανάλωσης είναι για παράδειγμα ίδιοι σε όλη τη Βρετανία ενώ όποιος ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη στο Κάνσας γνωρίζει ότι μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Αυτό που ενδιαφέρει εμάς είναι το δίδαγμα ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να φτιάξεις μια δημοσιονομική και πολιτική ένωση.
Η Ευρωζώνη θα μπορούσε λοιπόν να δημιουργήσει μια δημοσιονομική ομάδα. Τα μέλη αυτής της ομάδας θα μπορούσαν ως επί το πλείστον να διατηρούν την κυριαρχία τους επί των δημοσίων οικονομικών τους. Αλλά αν η δημοσιονομική τους θέση επιδεινωθεί σε βαθμό που να μην μπορούν πια να αντλούν κεφάλαια από τις διεθνείς αγορές με εύλογο επιτόκιο, να έχουν αυτομάτως εξασφαλισμένη την οικονομική συνδρομή των άλλων κρατών μελών της ομάδας. Ο βασικός όρος της διάσωσης θα είναι ωστόσο η άμεση απώλεια της εθνικής κυριαρχίας επί των δημοσίων οικονομικών τους. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος διάσωσης το Υπουργείο Οικονομικών της χώρας αυτής θα διευθύνεται από τις Βρυξέλλες εγκαθιδρύοντας έτσι μια αρχή ‘όχι φορολόγηση της Ευρωζώνης δίχως αντιπροσώπευση της Ευρωζώνης’.
Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε πολιτική και όχι οικονομική τιμωρία. Και μπορούμε να ελπίζουμε ότι με την απειλή της απώλειας της εθνικής κυριαρχίας, τα κράτη θα γίνουν πιο συντηρητικά στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών τους και θα φροντίζουν να έχουν πλεονάσματα στις καλές συγκυρίες προκειμένου να μειώσουν τον κίνδυνο ανάληψης της ηγεσίας από τις Βρυξέλλες.
Με αυτό τον τρόπο η ομάδα μας θα διέθετε δημοκρατική νομιμότητα. Όλες οι χώρες της Ευρωζώνης θα μπορούσαν να επιλέξουν αν θα συμμετέχουν σε αυτήν ή όχι. Η απόφαση θα μπορούσε να ληφθεί είτε από τα εθνικά Κοινοβούλια είτε να τεθεί σε δημοψήφισμα. Αλλά η επιλογή θα ήταν ξεκάθαρη. Οι χώρες αυτές που θα επέλεγαν να συμμετέχουν στην ομάδα θα επωφελούνταν από την πρόσβαση – σε οριακές καταστάσεις – στα φορολογικά έσοδα όλων των άλλων μελών της ομάδας, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο χρεοστασίου και κατά συνέπεια της διεύρυνσης των σπρεντ των ομολόγων τους. Με τον καιρό τα μέλη της ομάδας θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την έκδοση κοινού ευρωομολόγου. Το κόστος θα ήταν η ενδεχόμενη απώλεια της εθνικής τους κυριαρχίας αλλά οι χώρες που θα επεδείκνυαν δημοσιονομική υπευθυνότητα θα ήταν εξαιρετικά απίθανο να αντιμετωπίσουν μια τέτοια ταπείνωση.
Τα κράτη που θα επέλεγαν να μείνουν απ’ έξω – διατηρώντας την εθνική κυριαρχία τους σε κάθε περίπτωση – δεν θα είχαν πρόσβαση στα φορολογικά έσοδα των άλλων κρατών της Ευρωζώνης ακόμα και σε περίπτωση δημοσιονομικής κατάρρευσης. Θα ήταν στο απόλυτο έλεος των διεθνών χρηματαγορών. Σίγουρα θα αντιμετώπιζαν ένα μόνιμο υψηλότερο κόστος δανεισμού σε σχέση με τα κράτη που θα έμεναν στην ένωση. Ακόμα χειρότερα, οι κεφαλαιαγορές τους σταδιακά θα βαλκανοποιούνταν, οδηγώντας σε ασθενέστερη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη. Θα διατηρούσαν έτσι την εθνική τους κυριαρχία αλλά με υψηλότερο κόστος.
Τα κράτη της ομάδας θα είχαν κάνει με αυτό τον τρόπο ένα περαιτέρω βήμα προς την κατεύθυνση της κοινής κυριαρχίας, αλλά ταυτόχρονα θα αναγνωρίζονταν ως ανεξάρτητα εθνικά κράτη. Θα είχαν δεχτεί ωστόσο τρεις βασικές αρχές. Πρώτον, μια νομισματική ένωση μπορεί να υπάρξει μόνο σε συνδυασμό με κάποιο τύπο δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης, δεύτερον, τα κοινά φορολογικά έσοδα αποτελούν ζωτικό τμήμα μιας επιτυχημένης νομισματικής ένωσης και τρίτον, κάθε κίνηση προς τη δημοσιονομική και πολιτική ένωση μπορεί να πετύχει μόνο αν έχει τη στήριξη των λαών.
Τα κράτη που θα διάλεγαν να μείνουν εκτός θα έπρεπε να συνηθίσουν να ζουν σαν κράτη του ευρώ χωρίς δημοσιονομική στήριξη από τους εταίρους τους στην ένωση: κάτι αντίστοιχο με το Εκουαδόρ και τον Παναμά που χρησιμοποιούν το δολάριο αλλά δεν είναι αμερικανικές Πολιτείες.
Ο κίνδυνος αυτού του σχήματος είναι προφανής. Αν κανένα κράτος μέλος του ευρώ δεν ψηφίσει υπέρ της ομάδας, το ευρώ απλά καταρρέει. Αλλά για να επιζήσει το ευρώ πρέπει να αναληφθεί κάποιος κίνδυνος. Το ευρώ χρειάζεται κάποια μορφή συλλογικής δημοκρατικής νομιμότητας. Μια δημοσιονομική ομάδα είναι ο μόνος τρόπος για να την έχει.