Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι για τον Αλέκο Παναγούλη...

20 Nοεμβρίου, 1968 - Ο Παναγούλης πρόκειται να τουφεκιστεί κι εγώ δεν μπορώ ούτε κατά διάνοια ν' ανεχτώ κάτι τέτοιο. Βρίσκομαι κλεισμέν...

20 Nοεμβρίου, 1968 - Ο Παναγούλης πρόκειται να τουφεκιστεί κι εγώ δεν μπορώ ούτε κατά διάνοια ν' ανεχτώ κάτι τέτοιο. Βρίσκομαι κλεισμένος σ' ένα δωμάτιο ξενοδοχείου δέσμιος υποχρεώσεων, μελλοντικών σχεδίων, κ.λπ., όμως συνάμα κυριευμένος από ένα περίεργο αίσθημα νευρικότητας εξαιτίας της ανικανότητας μου ν' αντιδράσω. Πιερ Πάολο Παζολίνι (1922-1975)
Είναι αλήθεια ότι τις τελευταίες δεκαετίες μου συνέβη συχνά να ζυμωθώ με τον κόσμο και «ν' αποφασίσω» κι εγώ ανάμεσα σε κραυγές διαμαρτυρίας σαν αυτές που σήμερα τόσο εντυπωσιακά και βίαια εκτινάζονται ψηλά μέχρι τον...
μέχρι το χείλος ώστε να ξεχειλίσει. Βεβαίως ανέκαθεν αναρωτιόμουν αν το ποτήρι της υποταγής και της καρτερίας μας μπορούσε να έχει απύθμενη χωρητικότητα. Και βρίσκομαι τώρα να κρατώ εγώ ένα ποτήρι ξέχειλο χωρίς καθόλου να διαθέτω την εμπειρία κάποιου που έχει φτάσει στα όρια της ανοχής. Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα γι' αυτό που λέω από την περίπτωση του Παναγούλη...
ουρανό του Τορίνο. Πολλές φορές υπέφερα κι ένιωθα να σκίζονται τα σπλάχνα μου από αγωνία και θυμό, όμως ποτέ πριν δεν μου συνέβη να νοιώσω έτσι όπως σήμερα. Τι το ειδικό έχει αυτή η καταδίκη εις θάνατον; Δεν ξέρω πώς να το εκφράσω. Μου 'ρχονται στο νου μονάχα κάτι κοινοτοπίες όπως π.χ.: είναι η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει.
Δεν καταλαβαίνω όμως γιατί τώρα ξαφνικά φαίνεται το ποτήρι αυτό γεμάτο
21 Νοεμβρίου, 1968 - Ανοίγω την εφημερίδα, που μου πέρασαν από τη χαραμάδα της πόρτας. «Λιγοστεύουν οι ελπίδες για τον Παναγούλη». Όμως γιατί λιγοστεύουν»; Διότι ο Παναγούλης ελπίζει να πεθάνει. Μα τέτοιες υπάρχουν ήδη «πολλές ελπίδες» για τον Παναγούλη. Όμως έτσι κάνει λάθος ο ίδιος γιατί δεν ξέρει πώς να είναι ήρωας. Από τη στιγμή που ο ίδιος αναγνωρίζεται ήρωας είναι ταυτοχρόνως ο εξορκισμένος, ο αποδιοπομπαίος.
Είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο το να απαιτείται η αγιότητα των άλλων για να διατηρήσουμε εμείς ήσυχη τη συνείδηση μας τη στιγμή που όλοι ξέρουμε ότι δεν υπάρχουν άγιοι. Όταν συνειδητοποιήσουμε τι είναι τους καθαγιάζουμε, τους αγιοποιούμε. Η καθαγίαση τους ξεχωρίζει από τους άλλους, τους απομονώνει, τους κατηγοριοποιεί και τους καθιστά ακίνδυνους και κάπως κωμικούς και σχηματοποιημένους.
Η αυταρχική κοινωνία δημιουργεί μόνη της τους ήρωες της και μετά τους τοποθετεί στο πάνθεον της. Ο Παναγούλης είναι ήρωας. Οι συνταγματάρχες είναι σκληροί. Κι όλα πάνε μια χαρά. Εγώ από ανθρωπιά και μόνο δεν μπορώ να ανεχθώ το θάνατο του. [....] Εξ αποστάσεως κάθε φωνή διαμαρτυρίας στην πλατεία γίνεται με τις άλλες ένα. Γιατί η απόσταση διορθώνει, φιλτράροντας αδιάφορα μέσα στον χώρο, την αίσθηση εκείνων των κραυγών, τη χαώδη τους συμβατικότητα και την όποια βαρβαρότητα τους.
Έτσι όλες τους γίνονται οδυνηρές, μυστηριώδεις, σαν να προέρχονται από έναν άλλον κόσμο, άλλους καιρούς. Και να, εξαιτίας της απόστασης οι κραυγές των διαδηλωτών, πέρα από το ότι είναι όλες τους όμοιες στον παρόντα χρόνο, είναι επίσης ίδιες με εκείνες τις άλλες του παρελθόντος. Αυτές κάλλιστα θα μπορούσαν να είναι οι κραυγές των παλιών φασιστών ή και των λησμονημένων σήμερα παρτιζάνων (στην ανεκδιήγητη άνοιξη του '45).
Τελικά από ψηλά βλέπω ότι το Τορίνο δεν έχει αλλάξει. Οι μακροί του δρόμοι xάνονται μέσα στην γνωστή, κάπως ομιxλώδη, ατμόσφαιρα των ωραίων ψυxρών ημερών και πάνω σ' αυτά τα σκούρα, επίπεδα και αυστηρά οριοθετημένα οικοδομικά συγκροτήματα, τα σχεδιασμένα αχνά μέσα στην αύρα υπάρχει σαν μέσα σε μια γάζα το γαλάζιο, ένα καταραμένο γαλάζιο (δειλό, κυνικό σημάδι μιας άμωμης και ανέγγιχτης σύλληψης του χρόνου. Ο ουρανός και η φύση εκφράζουν μια αντίθεση που γίνεται ολοένα και πιο οδυνηρή μαζί μ' εκείνες τις κραυγές που ολοένα και περισσότερο γίνονται οι κραυγές κάθε τόπου, κάθε καιρού). Αραγε αυτοί οι φοιτητές που αγριοφωνάζοντας σκορπίζουν παντού πανικό να διαδηλώνουν υπέρ του Παναγούλη;
Η παράξενη κραυγή τους που φτάνει ως εδώ κατά κύματα σαν από τα μακρινά βάθη του χρόνου ή μέσα από την καρδιά μιας μέρας μπορεί να εμπεριέχει την διαμαρτυρία εναντίον της δολοφονίας του; Ναι, είναι η μοναδική ελπίδα. Ο κόσμος όλος συρρικνωμένος σ' ένα πράγμα πολλαπλασιάζεται πολλές φορές επαναλαμβάνοντας το ίδιο αίσθημα.
23 Νοεμβρίου, 1968 - Δεν μπορώ να καταλάβω αυτό τον αγώνα των φοιτητών να απαιτούν να πραγματοποιούν τις συνελεύσεις τους μέσα στις σχολές. Και γιατί μέσα; Γιατί δεν συνεχίζουν τις συγκεντρώσεις τους στις πλατείες, στους κήπους, ή στις σοφίτες; Γιατί απαιτούν και αποσπούν από τους «ανωτέρους» αυτή την ελευθερία και μάλιστα την εξασφαλίζουν σε χώρους οι οποίοι από τη φύση τους δεν είναι χώροι ελευθερίας; Αυτό που έχω να πω εδώ είναι ότι όποιος διεκδικεί την ελευθερία του μετά [όταν την έχει] δεν ξέρει τι να την κάνει.
Σκέφτομαι λοιπόν ότι οι φοιτητές θα 'πρεπε να αγωνιστούν όχι για να κερδίσουν την αυτονομία και την εφαρμογή των δικαιωμάτων τους: τουλάχιστον όχι μόνο γι' αυτό. Αλλά κυρίως για να πετύχουν να αποτελούν μέρος πραγματικά σημαντικό της κοινής γνώμης. Το λέω αυτό γιατί - όπως ήταν τελικά αναμενόμενο - στην πραγματικότητα δεν ήταν οι ίδιοι αλλά η άλλη κοινή γνώμη, η επίσημη, που συνετέλεσε στη διφορούμενη απόφαση για τη ζωή του Παναγούλη (την επ' αόριστον αναβολή της θανατικής εκτέλεσης).
Τα κείμενα είναι από το αφιερωματικό τεύχος της Οδού Πανός - Νο.130, Οκτ. 2005