Κωνσταντινούπολη - Προσκύνημα σε 7 επιτάφιους...

Του Γιώργου Ζαφειρόπουλου http://www.travelpaths.gr/ Είναι ελάχιστοι οι Έλληνες που απέμειναν στην Κωνσταντινούπολη και πολλές οι β...

Του Γιώργου Ζαφειρόπουλου
http://www.travelpaths.gr/

Είναι ελάχιστοι οι Έλληνες που απέμειναν στην Κωνσταντινούπολη και πολλές οι βυζαντινές εκκλησίες. Ακόμα κι αν εκκλησιάζονταν όλοι κάθε μέρα, κάποιες απ’ αυτές θα έμεναν άδειες. Οι Ρωμιοί, όμως, δεν το βάζουν κάτω και βρίσκουν τρόπους να ζωντανέψουν τις εκκλησίες και να μην τις αφήσουν να ερημωθούν. Έτσι, κάθε Μεγάλη Παρασκευή τηρούν καθ’ ομάδες το πολίτικο έθιμο του προσκυνήματος των Επτά Επιταφίων, που εξασφαλίζει τη συνεχή κινητικότητα του ολιγάριθμου ελληνικού στοιχείου σε πολλές εκκλησίες ταυτόχρονα. Κάτι γνώριζε ο αείμνηστος Πατριάρχης Αθηναγόρας, που έλεγε: «Εμείς οι Ρωμιοί της Πόλης είμαστε λίγοι, αλλά αμέτρητοι». Είχαμε κι εμείς την τύχη το 2009 να συμμετάσχουμε στο προσκύνημα επτά επιταφίων της Μητρόπολης Χαλκηδόνας, στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Την οργάνωση του προσκυνήματος ανέλαβαν για μια ακόμα χρονιά οι...
 απόφοιτοι του Ζωγραφείου Λυκείου της Κωνσταντινούπολης. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής συγκεντρωθήκαμε μπροστά στην όπερα του Ταξίμ και ξεκινήσαμε ένα πολύωρο ταξίδι σε άδυτα βυζαντινά μονοπάτια. Οι χιλιάδες Έλληνες που επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη, πολλά θα πρόσφεραν και θα κέρδιζαν αν προσκυνούσαν σε μερικές ελληνικές εκκλησίες για να τους δώσουν ζωή. Μυρίζει τόσο έντονα Ελλάδα η Πόλη, που οι Έλληνες επισκέπτες της έχουν λόγους να νοιώθουν και προσκυνητές εκτός από τουρίστες.

Άγιος Παντελεήμων Κουζκουντζουκίου. Ο Άγιος Παντελεήμων είναι ένας όμορφος ναός βασιλικού ρυθμού, που εντυπωσιάζει τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά με τον καταπληκτικό κήπο του. Ο ναός κάηκε από «παμφάγο πυρκαγιά» το 1872, όπως γράφει σχετική επιγραφή και αποκαταστάθηκε με χορηγίες ευεργετών. Το πανέμορφο καμπαναριό του ναού, που κατασκευάστηκε το 1911 από τον Μιχαήλ Ηλιού, ήχησε πένθιμα την ώρα της περιφοράς του Επιτάφιου. Αν και ήταν μόνο δύο τα νωθρά χτυπήματα του νεωκόρου, αντήχησαν βαθιά μέσα στην ψυχή μας. Σε καμία άλλη από τις υπόλοιπες έξι εκκλησίες που επισκεφτήκαμε δεν ήχησε η καμπάνα. Η περιφορά του Επιτάφιου έγινε μέσα στον ναό και όχι στον περίβολο, ενώ μόνο ένα παπαδοπαίδι βγήκε για λίγο έξω για να φουντώσει το θυμιατήρι κι επέστρεψε αμέσως μέσα. Μετά τη λειτουργία περπατήσαμε μέχρι την αίθουσα συνεστιάσεων της ελληνικής κοινότητας, όπου απολαύσαμε το καφεδάκι με τα νηστίσιμα κουλουράκια που μας φίλεψαν οι κυρίες της ενορίας.

Αγία Ευφημία Χαλκηδόνας. Ο ναός της Αγίας Ευημίας βρίσκεται πολύ κοντά στην παραλία και μέσα στην παλιά αγορά της Χαλκηδόνας. Το πολυάνθρωπο αυτό προάστιο της ανατολικής όχθης του Βοσπόρου πρωτοκατοικήθηκε από τους Μεγαρείς στην αρχαιότητα. Νοιώσαμε συγκίνηση όταν προσκυνήσαμε τον Επιτάφιο του ναού, ο οποίος κεντήθηκε πριν από 270 χρόνια. Πού να φανταστούν οι Ρωμιοπούλες που τον φιλοτέχνησαν ότι μετά από αιώνες το κέντημά τους θα αποτελούσε ένα σπουδαίο ορθόδοξο κειμήλιο; Η εκκλησία έχει υποφέρει πολλά, όπως και η Αγία Ευφημία που θάφτηκε στον ίδιο χώρο. Έχει ασυνήθιστο σχήμα, επειδή σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε κατά την περίοδο των ρωμαϊκών διωγμών εναντίον των χριστιανών από την ίδια την Αγία Ευφημία, σκοπίμως έτσι ώστε να μοιάζει με κτίριο λουτρών και όχι με εκκλησία. Στη συνέχεια ο Μέγας Κωνσταντίνος έχτισε καινούργια εκκλησία επάνω στην παλιά, η οποία καταστράφηκε μέχρι εξαφάνισης γύρω στο 1555. Ο ναός ξαναχτίστηκε το 1694 και επανοικοδομήθηκε το 1832, ενώ ανακαινίστηκε πρόσφατα με χορηγία του Σωκράτη Κόκκαλη. Στον αυλόγυρο της Μονής βρίσκονται οι τάφοι της οικογένειας Ζαχάρωφ και στον νάρθηκα το αγίασμα της Αγίας Παρασκευής, επάνω από το οποίο κρέμεται μια τεράστια και εντυπωσιακή εικόνα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Άγιος Ιωάννης Καλαμισίου. Μόλις που διακρίνεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη ανάμεσα στα ψηλά και πολυτελή κτίρια του φημισμένου και πλούσιου προαστίου Φενέρ Μπαχτσέ. Φαναράκι έλεγαν οι Ρωμιοί την περιοχή που παλαιότερα έσφυζε από το ελληνικό στοιχείο, Φενέρ οι Τούρκοι, δεν έχει και μεγάλη διαφορά. Τότε χιλιάδες Έλληνες προσκυνούσαν τον Επιτάφιο, σήμερα μόνο οι Ζωγραφειώτες και λίγοι άλλοι πιστοί, μετρημένοι στα δάχτυλα. Κι αυτός ο ναός είναι πιθανότατα χτισμένος επάνω στα ερείπια αρχαίου βυζαντινού ναού, που υπήρχε στην περιοχή μέχρι το έτος 1555, οπότε κατεστράφη. Εκείνη τη χρονιά δεν έμεινε όρθια για όρθια καμία ελληνική εκκλησία. Ο Άγιος Ιωάννης, στη σημερινή του μορφή, κατασκευάστηκε το 1876 και εγκαινιάστηκε ένα χρόνο αργότερα. Στον νάρθηκά του υπάρχει και το αγιασματάρι του Αγίου επενδυμένο με εντυπωσιακές διακοσμήσεις.

Άγιος Ιγνάτιος Χαλκηδόνας. Ο Άγιος Ιγνάτιος, που βρίσκεται στο ελληνικό νεκροταφείο της Χαλκηδόνας, ήταν σε αντίθεση με τις υπόλοιπες εκκλησίες γεμάτος Ρωμιούς της Πόλης, που λόγω της ημέρας είχαν πάει στα μνήματα των αγαπημένων τους προσώπων. Μεταξύ των πιστών ήταν και πολλοί Κωνσταντινοπολίτες, που ταξίδεψαν από την Ελλάδα και άλλα μέρη του κόσμου, για να ανάψουν το καντήλι στον τάφο των γονιών τους. Στα μάτια αρκετών πιστών που έψελναν γύρω από τον Επιτάφιο κυλούσαν δάκρυα, επειδή γι αυτούς δεν ήταν απλά μια πένθιμη λειτουργία με συμβολική σημασία. Μια ηλικιωμένη κυρία που κατάγεται από την Κωνσταντινούπολη, αλλά ζει στην Αθήνα, μας είπε: «Έχω ζητήσει από τα παιδιά μου να με μεταφέρουν από την Ελλάδα και να με θάψουν εδώ. Έχω βάλλει στην τράπεζα κομπόδεμα γι αυτό τον σκοπό, επειδή δεν θέλω να τα επιβαρύνω. Όλοι οι συγγενείς μου που γύρισαν στην Ελλάδα θάβονται σ’ αυτά τα ιερά χώματα». Τα λόγια της μας έβαλαν για τα καλά στο κλίμα της Μεγάλης Παρασκευής. Αμέσως μετά, όμως, πέρασε δίπλα μας μια χαρούμενη ομάδα μαθητών και μαθητριών του Ζωγραφείου Λυκείου και μας άλλαξε τη διάθεση. Αυτά τα παιδιά αποτελούν το νέο αίμα της ελληνικής κοινότητας και βλέπουν πιο αισιόδοξα το μέλλον τους στην Κωνσταντινούπολη, την οποία δηλώνουν ότι ποτέ δεν θα εγκαταλείψουν. Όπως όλα τα ελληνικά νεκροταφεία της διασποράς, έτσι κι αυτό της Χαλκηδόνας, μοιάζει με ανοιχτό μουσείο μαρμάρινων γλυπτών. Αυθεντικό έργο τέχνης αποτελεί και η συρόμενη από άλογα νεκροφόρα, με την οποία μετέφεραν παλαιότερα τους Ρωμιούς στην τελευταία τους κατοικία. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι επιγραφές που έχουν χαραχτεί επάνω στους τάφους. «Πολλάκις ήμαρτον ως άνθρωπος, βεβαίως και την καρδίαν έθλιψα θνητού τινός, διό ζητώ συγχώρεσιν από θερμής καρδιάς», έγραφε μια πλάκα, ενώ μια άλλη συμπύκνωνε τη μάταιη ζωή στις ελάχιστες λέξεις: «Ήλθον, είδον και απήλθον».

Προφήτης Ηλίας Χρυσουπόλεως. Ο Προφήτης Ηλίας μνημονεύεται πρώτη φορά ως Μονή το έτος 950. Εικάζεται ότι χτίστηκε το 1585 από την Ελληνίδα μητέρα του σουλτάνου Μουράτ Γ´ και ανοικοδομήθηκε δύο ακόμα φορές το 1804 και 1851. Είναι μαρμάρινος και πολυτελής ναός, με θεόρατους πολυέλαιους, που προδίδουν την ευμάρεια των Ελλήνων που ζούσαν στην περιοχή. Ο Επιτάφιος του Προφήτη Ηλία ήταν σωστό έργο τέχνης, όμοιο με μινιατούρα ναού αναγεννησιακού τύπου. Οι ελάχιστοι Ρωμιοί που μένουν πλέον σ’ αυτό το ιστορικό προάστιο τον είχαν στολίσει λιτά με λίγα, αλλά πολύ εκλεκτά λουλούδια. Πριν μπούμε στην είσοδο της εκκλησίας πήραμε μια ισχυρή δόση Ελλάδας, βλέποντας απέναντι το καταπληκτικό νεοκλασικό κτίριο της άλλοτε Μικτής Αστικής Σχολής Σκούταρι, που σήμερα λειτουργεί ως τουρκικό ωδείο. Η Χρυσούπολη λέγεται και Σκουτάρι, λέξη που παραπέμπει στη φρουρά ενός γειτονικού παλατιού των Κομνηνών, η οποία έφερε ένα είδος ασπίδας που λεγόταν «σκούταριν».

Άγιος Γεώργιος Τσεγκέλκιοϊ. Και σε αυτή την παμπάλαιη και ιστορική εκκλησία, οι πιστοί ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι πριν την είσοδο των Ζωγραφειωτών προσκυνητών. Αυτοί οι ελάχιστοι όμως Ρωμιοί στόλισαν περίτεχνα τον Επιτάφιο και τον «έπνιξαν» στα λουλούδια. Αν ήταν να δοθεί ένα βραβείο του καλύτερου Επιτάφιου της ανατολικής πλευράς της Κωνσταντινούπολης, αυτό θα το έπαιρναν οι ενορίτες του Αγίου Γεωργίου. Το συγκρότημα του ναού έχει δαιδαλώδη και πρωτοχριστιανική μορφή, με στενούς διαδρόμους, βυζαντινά σύμβολα, ελληνιστικά ανάγλυφα και ρωμαϊκές επιγραφές. Εκεί στεγαζόταν παλαιότερα ο ναός της Θεοτόκου της Μονής των Μετανοούντων, ο οποίος χτίστηκε κατά πάσα πιθανότητα από τον Ιουστινιανό επάνω στα ερείπια αρχαιοελληνικού ναού. Ακόμα και ο Μωάμεθ ο Πορθητής, που μετά την Άλωση επισκέφτηκε τα προάστια της Κωνσταντινούπολης, εντυπωσιάσθηκε από τα χρυσά κεραμίδια που σκέπαζαν τον ναό του Αγίου Γεωργίου και αποκάλεσε την περιοχή τσεγκιάρ καριγεσί, δηλαδή «χρυσοπράσινο χωριό». Πιθανότατα από παράφραση του όρου τσεγκιάρ σε τσεγκιέλ προήλθε και το σημερινό όνομα του προαστίου Τσεγκέλκιοϊ.

Μεταμόρφωση Κανδυλλί. Πριν μπούμε στον ναό της Μεταμόρφωσης σταθήκαμε στο καλντερίμι μπροστά από την είσοδό του για να ακούσουμε μια μεστή περιγραφή της ιστορίας του από τον διευθυντή του Ζωγραφείου Λυκείου. Μόλις μπήκαμε μέσα είδαμε μόνο τρεις ανθρώπους, τον ιερέα, τον νεωκόρο και τον ψάλτη, ούτε έναν πιστό. Οι Ζωγραφειώτες, όμως, ζωντάνεψαν τον χώρο και η λειτουργία με τους θλιμμένους στίχους βρήκε ψυχές να πιάσει τόπο. Έψαλαν όλοι μαζί σαν μέλισσες συγκεντρωμένες γύρω από τον επίχρυσο και σκαλιστό Επιτάφιο. Τα πολυτελή στασίδια και τα υψηλής ποιότητας μάρμαρα, με τα οποία είναι επενδυμένη ολόκληρη η εκκλησία, καθώς και το τέμπλο, θύμιζαν περασμένα μεγαλεία και άλλες εποχές, τότε που η ελληνική κοινότητα ήταν πολυπληθής και οικονομικά ευκατάστατη. Το Κανδυλλί είναι ένα θαυμάσιο προάστιο της ανατολικής Κωνσταντινούπολης, γεμάτο με πεύκα, σκίνα και κουμαριές, το οποίο αγαπούσαν ιδιαίτερα οι Βυζαντινοί για το καλό κλίμα του. Η Μεταμόρφωση χτίστηκε επάνω σε ένα λόφο το 1850 και κάηκε το 1905 από πυρκαγιά, το ίδιο και το σχολείο που λειτουργούσε στον περίβολό της. Το 1909 ξαναχτίστηκε η εκκλησία με χορηγία των αδελφών Δουβαρτζόγλου και το 1911 το σχολείο με δωρεά του Ευστάθιου Ευγενίδη.

(Μπορείτε να δείτε φωτογραφίες των 7 εκκλησιών στο www.travelpaths.gr )