Η χώρα έχει ανάγκη από πολιτικό σχέδιο...

Tου Νίκου Κοτζιά Ο νεοφιλελευθερισμός πιστεύει τυφλά στη δύναμη των αγορών. Πιστεύει όχι μόνο στην υπεροχή της αγοράς έναντι του κράτους κα...

Tου Νίκου Κοτζιά

Ο νεοφιλελευθερισμός πιστεύει τυφλά στη δύναμη των αγορών. Πιστεύει όχι μόνο στην υπεροχή της αγοράς έναντι του κράτους και της οικονομίας έναντι της πολιτικής, αλλά, επιπλέον, ότι και το ίδιο το κράτος, η δημόσια εκπαίδευση και η δημόσια υγεία, πρέπει να λειτουργούν με βάση τους κανόνες της αγοράς. Στην ουσία ο νεοφιλελευθερισμός πιστεύει ότι η ίδια η πολιτική είναι μια άχρηστη άσκηση. Για αυτό, είτε δεν έχει κάποια αντίληψη για τον ρόλο της πολιτικής, είτε την αντιμετωπίζει ως έναν υπηρέτη των αγορών, εν γένει της οικονομίας.
Ο νεοφιλελευθερισμός γνώρισε μια συντριπτική ήττα μέσα στην μεγάλη κρίση του 2008-2009. Αποδείχτηκε ότι οι αγορές κάθε άλλο παρά μπορεί να είναι αυτορρυθμιζόμενες. Η ανεξέλεγκτη δράση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου οδήγησε στις γνωστές φούσκες και στην υπονόμευση της ίδιας της παραγωγής και του υπάρχοντος πλούτου.
Σήμερα, σε συνθήκες κρίσης, λοιπόν, πρέπει να τελειώνουμε με την νεοφιλελεύθερη αντίληψη για την πολιτική. Η Πολιτική με σχέδιο και αφήγηση είναι απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε. Τόσο για να μην λεηλατηθεί το μέλλον της χώρας, όσο και προκειμένου να συνδυαστούν όλες οι δυνάμεις της χώρας με τρόπο δημιουργικό σε μια κοινή κατεύθυνση.
1. Κοινωνία συνενοχής ελλείψει μακρόχρονης πολιτικής και διήγησης
Η Ελλάδα, λόγο των συσσωρευμένων κοινωνικών (κοινωνία της συνενοχής ονομάζω την μορφοποίηση του ελληνικού καπιταλισμού εδώ και είκοσι χρόνια) και οικονομικών της προβλημάτων, την μεγάλη παραοικονομία και λαμογιά, καθώς και τις πολλαπλές εξαρτήσεις αισθάνθηκε την κρίση βαθύτερα από ότι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ταυτόχρονα, για τις ίδιες αιτίες, της επιβλήθηκε από τα απ΄ έξω, με τη...

συναίνεση της κυβέρνησης και των κυρίαρχων δυνάμεων στη χώρα, ένα νεοφιλελεύθερο συνταγολόγιο εξόδου από την κρίση, που κάθε άλλο παρά έξοδο θα είναι. Πολύ πιθανότερο είναι να οδηγηθεί η ελληνική οικονομία στην ύφεση.
Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες μερίδας της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού, τα προβλήματα εξακολουθούν να συσσωρεύονται και να επιβάλλονται πάνω στην πολιτική με τρόπο άναρχο. Αυτό οφείλεται αφενός στον υπάρχοντα συσχετισμό ισχύος στο εσωτερικό και στις διεθνείς σχέσεις της χώρας και αφετέρου, και αυτό το θεωρώ θεμελιακό, ότι δεν έχει υπάρξει επεξεργασία ενός ισχυρού πολιτικού σχεδίου και μιας αφήγησης που θα συνοδεύει αυτό το σχέδιο. Η έλλειψη αυτή, είναι σχεδόν κάτι το φυσιολογικό, αφού η πολιτική έχει υποταχθεί στις αγορές και οι αγορές αποτελούν από μόνες τους μια «αυθόρμητη και άναρχη υπόθεση» που δεν έχει ανάγκη εξιστορήσεων. Μόνο που οι αγορές δεν μπορούν να βγάλουν τη χώρα από την κρίση, ούτε να προσανατολίσουν την κοινωνία σε μια μελλοντική κατεύθυνση. Μπορούν, βέβαια, να βοηθήσουν, αρκεί να ενταχθούν σε ένα πολιτικό σχέδιο και να αξιοποιηθούν.
2. Σχέδιο ανασυγκρότησης – προσδοκιών και ελπίδας
Σε συνθήκες κρίσης χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε η προτεραιότητα της Πολιτικής έναντι της οικονομίας. Αυτό είναι ένα γνωστό ιστορικό δίδαγμα. Προκειμένου, όμως, να εφαρμοστεί, απαιτεί εμπειρίες και γνώσεις. Κάτι που φαίνεται να απουσιάζει όλο και περισσότερο από τη δημόσια σφαίρα στη χώρα μας.
Η Πολιτική, απαιτεί την προτεραιότητα του εθνικού και κοινωνικού συμφέροντος έναντι των απαιτήσεων των κυρίαρχων στις αγορές. Σημαίνει ότι όλες οι δυνάμεις που διαθέτει το ελληνικό δημόσιο, και κατά προέκταση η κυβέρνηση, συγκεντρώνονται σε ορισμένα σημαντικά καθήκοντα με στόχο να υλοποιηθούν. Αυτή η επιλογή σημαίνει, επί παραδείγματι, ότι το Υπουργείο Εξωτερικών δεν πράττει ως να βρίσκεται ακόμα στη δεκαετία του ενενήντα, αλλά υποτάσσει τον σχεδιασμό του στη στήριξη των επιλογών εξόδου από την κρίση και στη διασφάλιση μιας δημοκρατικής ανάπτυξης. Ότι οι διπλωμάτες καθώς και οι ακόλουθοι τύπου προωθούν την δημόσια διπλωματία. Δηλαδή, αντί να απουσιάζουν όπως σήμερα από την δημόσια εικόνα των χωρών που υπηρετούν, ιδιαίτερα στην ΕΕ, εξηγούν στις κοινωνίες τους, την πολιτική της Ελλάδας. Εκλαϊκεύουν τους λόγους που απαιτείται η υποστήριξη της χώρας. Αναζητούν επαφές με τα ερευνητικά κέντρα που διαμορφώνουν την (οικονομική) πολιτική. «Αγοράζουν» χρόνο στα κανάλια και εκατοστά σε εφημερίδες. Οι εμπορικοί ακόλουθοι τρέχουν να διασφαλίσουν προτάσεις για επενδύσεις. Αξιοποιείται σχεδιασμένα η ελληνική διασπορά. Η ελληνική πολιτεία «νοικιάζει» εταιρεία δημοσίων σχέσεων για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης σε χώρες όπως την Γερμανία. Η παντελής απουσία της ελληνικής άποψης στην τελευταία, είναι συλλογικό λάθος της κυβέρνησης.
Τα οικονομικά υπουργεία έπρεπε ήδη να έχουν διασφαλίζει ανάπτυξη σχέσεων με τις χώρες της BRIC, με όλες τις αναδυόμενες αγορές. Τόσο για την άντληση χρημάτων από τα δημόσια επενδυτικά τους ταμεία, που είναι τα μεγαλύτερα στον κόσμο (μαζί με εκείνο της Νορβηγίας), όσο και για την ένταξή τους στις επενδύσεις που προβλέπει ένα σχέδιο ανάπτυξης. Ένα σχέδιο στηριγμένο στις ικανότητες και τα ταλέντα της Ελλάδας, στον διεθνή καταμερισμό εργασίας και στους τομείς που μπορούμε να εξειδικεύσουμε τον τόπο. Σε έναν τέτοιο στόχο οφείλει να εντάσσεται και η εκπαιδευτική πολιτική καθώς και εκείνη της έρευνας.
Η χώρα έχει ανάγκη τώρα, στη στιγμή της μεγαλύτερης κρίσης της στις τελευταίες δεκαετίες να σκεφτεί ένα θετικό μέλλον. Να εντάξει την γκρίζα πραγματικότητα σε μια αισιόδοξη προοπτική. Να ξαναδώσει προσδοκίες στον δοκιμαζόμενο λαό της μισθωτής εργασίας και των μεσαίων στρωμάτων σε πόλη και χωριό. Η κυβέρνηση πρέπει να δει και λίγο πιο πέρα από τη λογιστική της μύτη και τους τρόπους αυτοδιαχείρισής της. Χωρίς εγωισμούς και ηλίθιους μικροκομματισμούς (διότι τι άλλο είναι από το λιγότερο ηλίθιο για τη χώρα να υπάρχουν δυνάμεις στην κυβέρνηση που ασχολούνται με την ίδια εικόνα τους στα ΜΜΕ και μόνο ή με την παραγωγή μικροπολιτικών σχολίων και «πληροφοριών» ενάντια στον ένα ή άλλο). Να σκεφτεί που θέλει να πάει η Ελλάδα, πώς από τις δυσκολίες θα βρει έναν δρόμο ανανέωσης. Να πάψει να εγκλωβίζει τη χώρα στη μεμψιμέρια του πανικού των λογιστικών αριθμών. Ασφαλώς και πρέπει να ασχοληθεί και να ασχολείται με αυτούς. Αλλά αυτήν η ενασχόληση, οφείλει να ενταχθεί σε ένα σχέδιο ανόρθωσης και ανασυγκρότησης του τόπου. Διαφορετικά το μόνο που θα συμβεί είναι α) να φεύγουν κεφάλαια από την Ελλάδα στο εξωτερικό, είτε παράνομα, είτε ως προϊόν της διεθνούς τοκογλυφίας σε βάρος του τόπου και β) μια μεγάλη ανακατανομή εισοδήματος υπέρ των τραπεζών και ορισμένων επιχειρηματιών καθώς και των αεριτζήδων.
3. Το σχέδιο θεμέλιο της αφήγησης
Όσες κοινωνίες αντέχουν στις θύελλες των καιρών το καταφέρνουν διότι έχουν ελπίδα, μια πρόβλεψη, μια επιδίωξη, μια ένταξη των δυναμικών στρωμάτων της κοινωνίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η πολιτική οφείλει να γεννά προσδοκίες και ελπίδες. Αυτές πρέπει να ενταχθούν σε μια πραγματικά θεμελιωμένη, πολιτικά επιδιωκόμενη αισιόδοξη διήγηση. Που να εξηγεί το σχέδιο. Το γιατί από αυτό δεν θα κερδίσουν οι λίγοι. Ότι θα επιστραφούν αυτά που υφαρπάχτηκαν σε συνθήκες κρίσης και με ένα είδος τόκου. Ότι θα διασφαλιστεί και θα υπάρξει ανάπτυξη νέου τύπου με υπέρβαση των συνθηκών και των «δυνάμεων» που οδήγησαν την χώρα εδώ που την οδήγησαν. Ότι δεν θα πληρώνουν πάντα οι «μικροί», έντιμοι, παραγωγικοί και δημιουργικοί.
Η κυβέρνηση χωρίς σχέδιο και διήγηση / αφήγηση δεν θα προσανατολιστεί κοινωνικά δίκαια –η χειρότερη απώλεια μέχρι τώρα από την πολιτική της- δεν θα διασφαλίσει τις απαραίτητες για την ίδια συμμαχίες και δεν θα μπορέσει να βρει στηρίγματα στις πρακτικές της. Με άλλα λόγια κινδυνεύει η χώρα να σπαταλά δυνάμεις χωρίς αντίκρισμα. Να βρεθεί στην ύφεση με τον λαό στους δρόμους πράττοντας ακόμα και εκρηκτικά ή με το λαό απελπισμένο και απογοητευμένο. Και στις δύο περιπτώσεις η οικονομία της χώρας θα βρεθεί σε ακόμα πιο βαθιά ύφεση. Διότι τα κράτη και τις εθνικές οικονομίες δεν τα κινούν οι απρόσωπες αγορές ως μεταφυσικές δομές, αλλά οι άνθρωποι, στην παραγωγή στις υπηρεσίες, στη διοίκηση και στις αγορές.
Η πολιτική δεν είναι για να κάνει εκ των υστέρων διαπιστώσεις. Αυτή είναι τρέχουσα δουλειά της δημοσιογραφίας και επιστημονικό καθήκον των ιστορικών. Η πολιτική πρέπει να επιδείξει νηφαλιότητα. Υπομονή. Διορατικότητα στηριγμένη σε γνώση και εμπειρία. Να ασχολείται με τα δύσκολα και σημαντικά. Να διαθέτει σχέδιο και ένα στόρι αφήγησης αυτού του σχεδίου. Να προλαβαίνει τα αρνητικά και να διαμορφώνει θετικές εξελίξεις.