Αρχισε η αντίστροφη μέτρηση για το ευρώ;...

Αρθρο των SYLVESTER EIJFFINGER και EDIN MUJAGIC* Πολλοί εκτιμούσαν ότι η εισαγωγή του ευρώ το 1999 θα είχε ως αποτέλεσμα την άμβλυνση των οι...

Αρθρο των SYLVESTER EIJFFINGER
και EDIN MUJAGIC*

Πολλοί εκτιμούσαν ότι η εισαγωγή του ευρώ το 1999 θα είχε ως αποτέλεσμα την άμβλυνση των οικονομικών ανισοτήτων ανάμεσα στα κράτη - μέλη της νομισματικής ένωσης.
Υπήρχαν προσδοκίες ότι θα οδηγούσε σε σύγκλιση τόσο της ανεργίας όσο και των υπόλοιπων μακροοικονομικών μεγεθών, όπως το κόστος εργασίας, η παραγωγικότητα, τα δημοσιονομικά ελλείμματα και τα δημόσια χρέη. Επικρατούσε, εν ολίγοις, η άποψη ότι με το ευρώ [EUR=X] η ψαλίδα του πλούτου μεταξύ των κρατών μελών θα έκλεινε.
Δέκα χρόνια μετά την εισαγωγή του ευρώ, ο γενικός κανόνας στην ευρωζώνη είναι ότι η ψαλίδα έχει ανοίξει αντί να κλείσει, με αποτέλεσμα να αναμένεται κλιμάκωση των εντάσεων. Πριν από μία δεκαετία, το χάσμα μεταξύ των...

κρατών μελών ήταν ήδη μεγάλο. Το ευρώ υιοθετήθηκε από πολύ εύπορα κράτη –όπως η Γερμανία και η Ολλανδία– και πολύ φτωχότερα –όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία. Έγινε το κοινό νόμισμα των πρωτοπόρων στην καινοτομία και την ευελιξία της αγοράς Φιλανδών, αλλά και των Ιταλών που καμία σχέση δεν έχουν με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά.
Οι αποκλίσεις αυτές έκαναν τα πράγματα ακόμη πιο πολύπλοκα για την νεοϊδρυθείσα Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η οποία καλείτο να καθορίσει ένα κοινό επιτόκιο για όλα τα κράτη μέλη (πολιτική «one size»). Την πρώτη δεκαετία κυκλοφορίας του ευρώ, η ψαλίδα μεγάλωνε, με αποτέλεσμα να γίνεται ολοένα πιο ανέφικτος ο στόχος να χωρέσουν όλα τα μέλη στο ίδιο καλούπι.
Συγκρίναμε τα κράτη της ευρωζώνης με τις υψηλότερες επιδόσεις και τα κράτη με τις χειρότερες επιδόσεις για το διάστημα 1999-2009. Για την αποφυγή σύγκρισης ανόμοιων μεγεθών, συγκρίναμε τα στοιχεία των 11 κρατών που εντάχθηκαν αρχικά στο ευρώ, καθώς και της Ελλάδας που υιοθέτησε το ευρώ λίγο αργότερα (τα στοιχεία προέρχονται από τη Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία – Eurostat.
Δεδομένου ότι αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΚΤ ήταν η επίτευξη και διατήρηση της σταθερότητας τιμών στην ευρωζώνη, επιλέξαμε τον πληθωρισμό ως το πιο ενδεδειγμένο μέτρο σύγκρισης. Το 1999, η απόκλιση ανάμεσα στο κράτος μέλος με το χαμηλότερο πληθωρισμό και στο κράτος μέλος με τον υψηλότερο πληθωρισμό ανερχόταν στις δύο ποσοστιαίες μονάδες. Στα τέλη του 2009, το άνοιγμα της ψαλίδας τριπλασιάστηκε αγγίζοντας τις 5,9 ποσοστιαίες μονάδες.
Όσον αφορά στην οικονομική ανάπτυξη, κάναμε μια εξαίρεση. Για το συγκεκριμένο μέγεθος εξετάσαμε τη μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ για τα πέντε πρώτα έτη από την κυκλοφορία του φυσικού χρήματος το 2002.
Η διαφορά ανάμεσα στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία το πρώτο μισό της δεκαετίας ήταν 4,8 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ το 2009, η ψαλίδα άνοιξε στις 6 ποσοστιαίες μονάδες. Σε επίπεδο παραγωγικότητας, η διαφορά αυξήθηκε από τις 25 μονάδες δείκτη το 1999 στις 66,2 το 2008. Η απόκλιση του κόστους εργασίας αυξήθηκε από τις 5,4 στις 31,8 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ η ψαλίδα της ανεργίας αυξήθηκε από τις 10,1 στις 15,4 ποσοστιαίες μονάδες.
Σύγκλιση δεν παρατηρείται ούτε στα δημοσιονομικά ελλείμματα ούτε στα δημόσια χρέη. Το 1999, η Φινλανδία περηφανευόταν για το μικρότερο δημόσιο χρέος, το οποίο αντιστοιχούσε στο 45,5% του ΑΕΠ της. Η διαφορά της με την κατ’ εξοχήν «υπερχρεωμένη» χώρα της ευρωζώνης –την Ιταλία– διαμορφωνόταν στις 68,2 ποσοστιαίες μονάδες. Παρά τη σφοδρή κρίση που έπληξε την Ευρώπη, το δημόσιο χρέος της Φιλανδίας μειώθηκε το 2009 στο 39,7%.
Η Ιταλία, από την άλλη, δεν εκμεταλλεύτηκε το συνδυασμό της αποκλιμάκωσης των μακροπρόθεσμων επιτοκίων, ως αποτέλεσμα του ενιαίου νομίσματος, και της υψηλής ανάπτυξης που διήρκησε μια δεκαετία για να μειώσει το δημόσιο χρέος της, το οποίο υπερβαίνει σταθερά το 100% του ΑΕΠ. Ως εκ τούτου, η διαφορά ανάμεσα στο δημόσιο χρέος της Φινλανδίας και της Ιταλίας –το πιο «νοικοκυρεμένο και το πιο «άσωτο» μέλος της ευρωζώνης, αντίστοιχα– εκτινάχθηκε στις 73,3 ποσοστιαίες μονάδες το 2009.
Οι επιπτώσεις των αυξανόμενων αυτών αποκλίσεων μπορεί να είναι πολύ επώδυνες. Μία από αυτές είναι η κλιμάκωση των αντιθέσεων μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά στην οικονομική πολιτική, με αποτέλεσμα το ρήγμα ανάμεσα στα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ να βαθαίνει.
Ίσως πάρουμε μια «πικρή γεύση» το τρέχον και το επόμενο έτος, όταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα κληθούν να επιλέξουν καινούργιο πρόεδρο και αντιπρόεδρο της ΕΚΤ. Για τις συγκεκριμένες θέσεις η ζήτηση είναι μεγάλη και, σήμερα περισσότερο από ποτέ, η μάχη αναμένεται ιδιαίτερα σκληρή. Η κλιμάκωση των εντάσεων, όμως, στους κόλπους της ΕΚΤ και της ευρωζώνης δεν είναι καλοί οιωνοί για την σταθερότητα του ενιαίου νομίσματος, τόσο σε εξωτερικό επίπεδο (συνάλλαγμα), όσο και σε εσωτερικό (πληθωρισμός).
Ο αποδιοπομπαίος τράγος σε αυτή την περίπτωση θα είναι η ΕΚΤ. Εάν διατηρήσει τα επιτόκια πολύ χαμηλά για παρατεταμένο διάστημα, κάποια κράτη μέλη –όπως η Γερμανία και η Ολλανδία– θα αντιδράσουν. Εάν αυξήσει τα επιτόκια, θα διαμαρτυρηθούν τα κράτη της Νότιας Ευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η στήριξη του ευρώ, που είναι ήδη ευάλωτο, θα επιφέρει νέα επιδείνωση των συνθηκών, αποδυναμώνοντας το ενιαίο νόμισμα και οδηγώντας σε νέα κλιμάκωση των εντάσεων.
Το 1990, ο Ιταλός τραγουδιστής Τότο Κουτούνιο κέρδισε την πρώτη θέση στη Eurovision με το τραγούδι «Together: 1992», το οποίο απευθύνει θερμή παράκληση στους Ευρωπαίους να ενωθούν. Το ρεφρέν του τραγουδιού είναι «Unite, unite Europe» (Ενωθείτε, ενωθείτε Ευρωπαίοι τέλους). Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, η επιτυχία «The Final Countdown» (Αντίστροφη μέτρηση) του σουηδικού συγκροτήματος «Europe» φαίνεται ότι όσο περνά ο καιρός ταιριάζει ολοένα περισσότερο στην ευρωζώνη.
* Ο Sylvester Eijffinger είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Tilburg της Ολλανδίας. Ο Edin Mujagic είναι οικονομολόγος του ινστιτούτου ECR Euro Currency Research, ενώ διδάσκει επίσης στο Πανεπιστήμιο Tilburg.