Μια ανάλυση της εκλογικής διαδικασίας...

. ... στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές . Γράφει ο Αντώνης-Μάριος Παπαγιώτης . Αφής στιγμής οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές αποτελού...

.

... στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές

.
Γράφει ο

Αντώνης-Μάριος Παπαγιώτης

.
Αφής στιγμής οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές αποτελούν ένα θέμα που επί καιρώ κυριαρχεί στην παγκόσμια ειδησεογραφία και καθώς το αμερικανικό εκλογικό σύστημα διακρίνεται από μια πολυσυνθετότητα, κρίνω καθόλα σκόπιμο να προβώ σε μία ανάλυση για τους αναγνώστες του blog.
Οι Προεδρικές εκλογές στις Η.Π.Α. διεξάγονται κάθε 4 χρόνια, την πρώτη Τρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του Νοεμβρίου, ημερομηνία προκαθορισμένη από τον Νόμο. Φέτος η ημερομηνία αυτή είναι η 7η Νοεμβρίου. Ταυτόχρονα με τις προεδρικές εκλογές επανεκλέγεται το ένα τρίτο της Γερουσίας και ολόκληρη η Βουλή των Αντιπροσώπων, η οποία βέβαια, μαζί πάντοτε με το ένα τρίτο της Γερουσίας αντιμετωπίζει τις κάλπες κάθε δύο χρόνια.
Η εκλογή του Προέδρου (και του Αντιπροέδρου) γίνεται με βάση το εκλογικό σύστημα των εκλεκτόρων (Εκλεκτορικό Κολλέγιο), μια διαδικασία που καθορίστηκε από το Σύνταγμα το 1787. Με το εκλογικό αυτό σύστημα ο Πρόεδρος δεν εκλέγεται άμεσα από τους ψηφοφόρους, αλλά έμμεσα από εκλέκτορες τους οποίους εκλέγουν οι ψηφοφόροι την ημέρα των Προεδρικών εκλογών. Στα εκλογικά ψηφοδέλτια στις περισσότερες πολιτείες δεν αναγράφονται καν τα ονόματα των υποψήφιων Προέδρων. Αναγράφονται, όμως, τα ονόματα των εκλεκτόρων οι οποίοι, με τις πρακτικές αλλαγές που επεβλήθησαν στο σύστημα, είναι πολιτικά δεσμευμένοι, αλλά όχι νομικά υποχρεωμένοι, να ψηφίσουν εφόσον εκλεγούν, συγκεκριμένο υποψήφιο Πρόεδρο.
Ο συνολικός αριθμός εκλεκτόρων είναι 538. Η κάθε πολιτεία δικαιούται τόσους εκλέκτορες όσο είναι και το σύνολο των βουλευτών και των δύο γερουσιαστών που την εκπροσωπούν στο Κογκρέσο. Οι πολιτείες είναι 50 με σύνολο εκλεκτόρων 535. Οι υπόλοιποι τρεις εκλέκτορες προέρχονται από την μητροπολιτική περιοχή (District of Columbia, D.C.) της αμερικανικής πρωτεύουσας, Ουάσιγκτον, που δεν είναι πολιτεία.
Οι υποψήφιοι για την Προεδρία διεκδικούν το σύνολο των εκλεκτόρων σε κάθε πολιτεία. Χρειάζεται απόλυτη πλειοψηφία για εκλογή Προέδρου, δηλαδή 270 εκλέκτορες. Το ψηφοδέλτιο που κερδίζει τους περισσότερους ψήφους σε κάθε πολιτεία (πλειοσχετική πλειοψηφία) κερδίζει το σύνολο των εκλεκτόρων. Οι υπόλοιποι διεκδικητές δεν κερδίζουν εκλέκτορες, ανεξάρτητα των ψήφων που έχουν λάβει.
Παλαιότερα, οι εκλέκτορες είχαν ουσιαστική δύναμη, κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα, και μπορούσαν μετά την εκλογή τους να ψηφίσουν όποιον υποψήφιο ήθελαν. Και ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο οι πολίτες δεν γνώριζαν ποιος θα ήταν ο Πρόεδρός τους μετά την καταμέτρηση των λαϊκών ψήφων και την εκλογή των εκλεκτόρων. Για να μάθουν ποιος θα ήταν ο Πρόεδρος θα έπρεπε να περιμένουν μέχρι τον Δεκέμβριο για να συνέλθουν οι εκλέκτορες στις διάφορες πολιτείες και να ψηφίσουν αυτοί με τη σειρά τους τον Πρόεδρο της αρεσκείας τους. Το αποτέλεσμα από κάθε πολιτεία, γνωστό αλλά σφραγισμένο, αποστέλλετο στο Κογκρέσο, στην Ουάσιγκτον για επικύρωση.
Ο βασικός λόγος που οι αμερικανοί Εθνοπατέρες καθιέρωσαν τον έμμεσο αυτό τρόπο εκλογής του Προέδρου ήταν για να ελέγχουν λαοπλάνους και δημαγωγούς και να αποτρέπουν την εκλογή Προέδρου λόγω «λαϊκών συναισθημάτων και πολιτικών παθών». Ήθελαν, δηλαδή, τη μεσολάβηση μιας χρονικής περιόδου μεταξύ των εκλογών και των συνεδριάσεων των εκλεκτόρων στις διάφορες πολιτείες, ώστε να επικρατήσουν η «λογική» και η «ψυχραιμία». Βέβαια, η πολιτική συναλλαγή και οι σκοπιμότητες δεν αποφεύγοντο. Ούτε έλειπαν οι κατηγορίες για «διεφθαρμένους» εκλέκτορες.
Όλα αυτά συνέβαιναν στα πρώτα χρόνια της αμερικανικής δημοκρατίας και προτού ιδρυθούν και καθιερωθούν πολιτικά κόμματα και ειδικά το δικομματικό σύστημα Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών, όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Σήμερα, οι εκλέκτορες δεν έχουν ουσιαστική δύναμη, αν και θεωρητικά διατηρούν το νομικό δικαίωμα να ψηφίσουν στο Εκλεκτορικό Κολλέγιο όπως θέλουν. Είναι κομματικοί παράγοντες. Εκλέγονται από τα κόμματα με δημοκρατικές ενδοκομματικές διαδικασίες. Τοποθετούνται στα ψηφοδέλτια με την πολιτική όμως δέσμευση να ψηφίσουν (αργότερα) τον κομματικό υποψήφιο, εάν υπάρχει. Είναι γι' αυτό τον λόγο που στις 7 Νοεμβρίου ο αμερικανικός λαός θα γνωρίζει μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα μετά από το κλείσιμο της κάλπης ποιος θα είναι ο νέος Πρόεδρός του. Θα είναι αυτός του οποίου η παράταξη θα εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία των εκλεκτόρων. Οι εκλέκτορες που θα συνεδριάσουν στις διάφορες πολιτείες αργότερα, τον Δεκέμβρη, απλώς, θα «επικυρώσουν» τυπικά το γνωστό αποτέλεσμα.
Η μη εξασφάλιση απόλυτης πλειοψηφίας εκλεκτόρων είναι πιθανή σε περίπτωση που υπάρχουν περισσότεροι από δύο υποψήφιοι. Εάν δεν εξασφαλισθεί απόλυτη πλειοψηφία, τότε η εκλογή Προέδρου μετατίθεται από το Εκλεκτορικό Κολλέγιο στη Βουλή των Αντιπροσώπων, στην οποία όμως δεν αποφασίζουν οι 435 Βουλευτές με ατομικές ψήφους, αλλά οι 50 Πολιτείες με ισότιμη ψήφο.
Υπάρχει ακόμα μια ιδιαιτερότητα του συστήματος που πρέπει να αναφερθεί. Ακριβώς επειδή η παράταξη που κερδίζει τις περισσότερες ψήφους σε κάθε πολιτεία κερδίζει το σύνολο των εκλεκτόρων της κάθε πολιτείας και επειδή είναι ο αριθμός των εκλεκτόρων (270) που καθορίζει την εκλογή Προέδρου, μπορεί να εκλεγεί Πρόεδρος, υποψήφιος ο οποίος να έχει μεν τον αναγκαίο αριθμό εκλεκτόρων, χωρίς όμως ο αριθμός αυτός να αντιστοιχεί στην λαϊκή πλειοψηφία ή στις περισσότερες ψήφους. Ένας υποψήφιος π.χ., κερδίζοντας με ελάχιστη διαφορά ψήφων στις έντεκα μεγαλύτερες πολιτείες θα έχει μεν κερδίσει τη λαϊκή πλειοψηφία ή τις περισσότερες ψήφους, όχι όμως και την Προεδρία.
Κάθε τετραετία, παράλληλα με την προεκλογική εκστρατεία, επανέρχεται στην επικαιρότητα το θέμα της τροποποίησης των αναχρονιστικών και αντιδημοκρατικών διατάξεων του εκλεκτορικού συστήματος ή ακόμα και της ολοκληρωτικής κατάργησης του, έτσι ώστε ο Πρόεδρος να εκλέγεται άμεσα από το λαό. Κάθε φορά, όμως, το σύστημα επιβιώνει διότι είναι υποστηρικτικό του δικομματισμού (αποθαρρύνει τη δημιουργία μικρών κομμάτων) και κυρίως διότι υπάρχει ο φόβος ότι η ομοσπονδιακή δομή των Η.Π.Α. θα πληγεί ανεπανόρθωτα αν επιχειρηθεί η αντικατάσταση του συστήματος, που είναι σχετικά λειτουργικό, με κάποιο άλλο που θα είναι μεν πιο σύγχρονο και δημοκρατικό, αλλά θα διαταράξει τη λεπτά ισορροπημένη δομή του Ομοσπονδιακού συστήματος. Πρέπει να σημειωθεί, ότι η όποια τροποποίηση του αμερικανικού Συντάγματος είναι περίπλοκη και πολύ δύσκολα επιτυγχάνεται.
Ο εκλεγείς Πρόεδρος αναλαμβάνει επίσημα τα καθήκοντά του στις 20 Ιανουαρίου. Την ημέρα εκείνη σε επίσημη κοινή συνεδρίαση Βουλής και Γερουσίας το Κογκρέσο πιστοποιεί και τυπικά το επίσημο αποτέλεσμα του Εκλεκτορικού Κολλεγίου. Ακολουθεί πανηγυρική τελετή μπροστά στο Καπιτώλιο, όπου ο αμερικανικός Πρόεδρος ορκίζεται πίστη προς το Σύνταγμα και τους νόμους των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο εκλεγείς Πρόεδρος χρησιμοποιεί το μεσοδιάστημα από την εκλογή του Νοεμβρίου μέχρι την ορκωμοσία του, την 20η Ιανουαρίου, για να οργανώσει την κυβέρνησή του και να διορίσει 3000 περίπου άτομα δικής του επιλογής στις υψηλές και εναλλάξιμες θέσεις της αμερικανικής γραφειοκρατίας. Οι υψηλόβαθμες θέσεις σε επίπεδο υπουργών, βοηθών υπουργών και άλλων σημαντικών θέσεων, όπως για παράδειγμα του Διευθυντή της CIA, πρέπει να έχουν την συναίνεση του Κογκρέσου που δίδεται κατόπιν ακροαματικών διαδικασιών. Οι θέσεις αυτές είναι πολιτικού διορισμού. Με τον τρόπο αυτόν δίδεται η ευκαιρία στο νέο Πρόεδρο να εφαρμόσει απρόσκοπτα τα προγράμματά του. Στις θέσεις αυτές διορίζονται συνήθως μέλη του εκλογικού επιτελείου του νέου Προέδρου, κομματικοί παράγοντες και επαΐοντες, χρηματοδότες του κόμματος αλλά και άτομα που στηρίζονται από συγκεκριμένες οργανωμένες ομάδες άσκησης επιρροής (lobbies). Είναι εδώ, παρεμπιπτόντως, που υστερεί δραματικά το ελληνικό λόμπυ έναντι άλλων πιο αποτελεσματικά οργανωμένων, όπως το εβραϊκό και το τουρκικό. Τα καλά οργανωμένα λόμπυ «απαιτούν», λόγω της προεκλογικής υποστήριξής τους, το διορισμό ατόμων της επιλογής τους σε θέσεις κλειδιά που επηρεάζουν τα συμφέροντά τους. Επί τούτου καταθέτουν σειρά ονομάτων για συγκεκριμένες θέσεις στην Προεδρική Ομάδα Μετάβασης (Presidential Transition Team) και διαπραγματεύονται συγκεκριμένους διορισμούς. Το ελληνικό λόμπυ δεν είχε ποτέ τέτοιες δυνατότητες και δυστυχώς δεν φαίνεται να μπορεί ποτέ να τις αποκομίσει. Η μόνη συγκεκριμένη «ανταμοιβή» που πήραν ποτέ οι ελληνοαμερικανοί για την υποστήριξη συγκεκριμένου υποψήφιου, ήταν όταν ο Πρόεδρος Μπους ο πρεσβύτερος, διόρισε ως πρέσβη στην Αθήνα τον κ. Michael Sotirhos, συνεργάτη του τότε Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ιακώβου, που στήριξε τον Μπους και όχι τον Δουκάκη στις εκλογές του 1988.
Τέλος, πρέπει να υπογραμμισθεί ότι το αμερικανικό σύστημα προβλέπει ειδικές διατάξεις και κανονισμούς για την ομαλή διαδοχή της εξουσίας. Υπάρχει και «συμφωνία κυριών» ώστε η απερχόμενη κυβέρνηση, που ασκεί εξουσία μέχρι την ορκωμοσία στις 20 Ιανουαρίου, να μην λαμβάνει σημαντικές αποφάσεις στη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου που να δεσμεύουν το νέο Πρόεδρο και την Κυβέρνησή του.

-----------------------------------